گستره معنايي « رحمن » و « رحيم » در روايات اهل بيت عليهم السلام - صفحه 4

به خاطر گستردگى رحمتت، رحمتگر فيروز نام گرفته‏اى.
و نيز در تفسير منسوب به امام عسكرى عليه السلام آمده است:
الرَّحمنُ العاطِفُ عَلى خَلقِهِ بِالرِّزقِ، لا يَقطَعُ عَنُهم مَوادَّ رِزقِهِ و إِنِ انقَطَعوا عَن طاعَتِهِ. الرَّحيمُ بِعِبادِهِ المُؤمِنينَ في تخَفيفِهِ عَلَيهِم طاعاتِهِ، و بِعِبادِهِ الكافِرينَ فِي الرِّفقِ بِهِم في دُعائِهِم إِلى موافَقَتِهِ؛1
رحمتگرِ عطوفت كننده به آفريدگانش با روزى، كه موادّ روزىِ خود را از آنان قطع نمى‏كند، گرچه ايشان از طاعت او باز ايستند. به بندگان مؤمنش در سبک كردن تكليف‏هاى خود بر ايشان، و به بندگان كافرش در مدارا با ايشان در فراخواندنشان به سازش [با] او مهربان است.

اين روايات دلالت دارند كه رحمانيت خداوند متعال به دنيا اختصاص ندارد و رحيميت او، ويژه اهل ايمان نيست، بلكه خداوند منّان در دنيا و آخرت قابل توصيف به صفت‌هاي «رحمان» و «رحيم» است.
دوم. رواياتى كه بر اشاره صفت «رحمان» به رحمت عام الهى، و صفت «رحيم» به رحمت خاص او دلالت دارند؛ مانند آنچه از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:
الرحمن اسم خاص بصفة عامة و الرحيم اسم عام بصفة خاصه؛2
رحمان، اسم خاص با توصيف عام و رحيم اسم عام با توصيف خاص است.

ظاهراً مقصود از اين روايت، آن است كه «رحمان» نامى ويژه خداوند متعال است، ولى به صفت عام الهى و رحمت واسعه او اشاره دارد و در مقابل، «رحيم» نامى است كه به خدا اختصاص ندارد، ولى به صفت خاص و رحمت ويژه او نسبت به انسان‌هاى شايسته اشاره مي‌کند.
در روايت ديگر از آن حضرت در تفسير «بسمله» آمده است:
الرحمن، بجميع خلقه والرحيم بالمؤمنين خاصه.3
رحمان، رحمت‌گر به همه آفريده‏هايش است و رحيم، تنها مهروز به مؤمنان است.

و در روايتى از حضرت عيسى عليه السلام نقل شده است:
الرحمن، رحمان الدنيا، و الرحيم رحيم الآخره؛4
رحمان، رحمت‌گر در دنيا و رحيم، رحمت‌گر در آخرت است.

ابن عباس در تفسير «بسمله» از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود:

1.. ر . ک : دانش نامه عقايد اسلامى، ج ۶، خداشناسى ص ۱۴۸، ح ۴۶۱۱.

2.. مجمع البيان، ج ۱، ص ۵۴.

3.. الكافى، ج ۱، ص ۱۱۴، ح ۱.

4.. التبيان فى تفسير القرآن، ج ۱، ص ۲۹؛ مجمع البيان، ج ۱، ص ۹۳، به نقل از ابوسعيد خدرى.

صفحه از 7