گستره معنايي « رحمن » و « رحيم » در روايات اهل بيت عليهم السلام - صفحه 5

فإذا قال العبد : «بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم» قال اللّه‏ عزّوجلّ عبدى دعاني باسمين رقيقين أحدهما أرق من الآخر1 [فالرحيم أرق من الرحمان و كلاهما رقيقان2 ] ...؛
هر گاه بنده بگويد: به نام خداوند رحمت‌گر مهروز، خداوند عزيز و جليل مى‏گويد: بنده‏ام، مرا با دو اسم لطيف صدا زد؛ يكى از ديگرى لطيف‏تر است. هر دو لطيف‌اند؛ رحيم لطيف‏تر از رحمان است.

اين روايت را نيز مى‏توان به روايات پيشين ملحق نمود؛ زيرا با توجه به اين كه رقّت در باره خداوند متعال بى‏معناست، رقيق‏تر بودن صفت «رحيم» ناظر به رحمت بيشتر و با كيفيت بهتر خواهد بود كه با رحمت خاص الهى منطبق است.
اين دسته از روايات نه تنها ظاهراً با روايات دسته اول، بلكه به گفته آية اللّه‏ خويى(ره) ظاهر آنها با قرآن نيز مخالفت دارد و از اين رو، بايد آنها را يا تأويل نمود و يا كنار گذاشت:
در بعضى از روايات آمده است كه «رحمان» اسم خاص است و معنايش عام، ولى «رحيم» اسم عام است و معنايش خاص؛ زيرا كه به آخرت و يا مؤمنين اختصاص دارد.3 بايد اين روايات را تأويل نمود يا به كنار گذاشت؛ زيرا ظاهر آنها با كتاب خدا مخالفت دارد؛ چون كلمه رحيم در قرآن بدون اين كه به مؤمنين و يا به آخرت اختصاص داشته باشد، استعمال شده است كه اينک نمونه‏هايى از آنها:
(فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ)؛4
هر كس از من پيروى كند، از من است و هر كس از من نافرمانى كند، پس تو بخشنده و مهربانى.
(نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ)؛5
بندگانم را آگاه كن كه من بخشنده مهربانم!
(إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ)؛6
خداوند نسبت به مردم رحيم و مهربان است.
(رَبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِيماً)؛7

1.. شعب الإيمان، ج ۲، ص ۴۴۷ .

2.. ظاهراً اين قسمت، سخن ابن عباس است.

3.. تفسير الطبرى، ج ۱ ص ۴۳؛ البرهان فى تفسير القرآن، ج ۱، ص ۲۸ .

4.. سوره ابراهيم، آيه ۳۶ .

5.. سوره حجر، آيه ۴۹ .

6.. سوره حج، آيه ۶۵.

7.. سوره الاسراء، آيه ۶۶.

صفحه از 7