پروردگارتان كسى است كه كشتى را در دريا براى شما به حركت در مى‏آورد تا از نعمت او بهره‏مند شويد. او نسبت به شما مهربان است. (وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِن شَاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّه كَانَ غَفُوراً رَّحِيماً)؛¹
اگر بخواهد منافقان را عذاب مى‏كند و يا اگر توبه كنند، توبه‏شان را مى‏پذيرد كه خداوند بخشايش‌گر و مهربان است.
مى‏بينيم در اين آيات و ديگر آياتى كه در اين جا نيامده است، كلمه «رحيم» در معناى عمومى به كار رفته است كه خداوند بر همه كس از مؤمن و منافق و بر هر انسانى در هر دو جهان رحيم و مهربان است.
در بعضى دعاها نيز آمده است : «يا رَحْمنُ الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ وَ رَحيمُهُما» كه در اين دعاها، «رحمان» و «رحيم»، هر دو، به يک صورت به كار رفته است. از اين جا معلوم مى‏شود كه از نظر عموميت و خصوصيت، فرقى بين اين دو كلمه نيست.
شايد منظور از آن روايات ـ كه كلمه «رحيم» را از نظر معنا خاص مى‏دانند و آن را تنها به عالم آخرت مختص مى‏كند ـ اين است كه اگر رحمت خدا تا عالم آخرت امتداد و ادامه نداشته باشد و در اين جهان منقطع گردد، وجود اين گونه رحمت با نبودش مساوى است؛ زيرا رحمتى كه در پشت سر آن عذاب و بدبختى بيايد، سودى نخواهد داشت و در واقع، رحمت نيست و رحمتى كه زايل و منقطع شود، به ناچار، در عذاب و بدبختى دائمى محو خواهد شد. از اين رو، مى‏توان گفت كه رحمت به معناى واقعى آن، تنها و تنها به حال مؤمنان سود مى‏بخشد و اختصاص رحمت به مؤمنان به اين معناست؛ نه بدان معنا كه خداوند به غير مؤمنان اصلاً رحم نكند.²
به نظر مى‏رسد كه اين توجيه براى روايات ياد شده, قابل خدشه است؛ زيرا رحمت عام الهى همانند رحمت خاص او، رحمت حقيقي است، ليكن انسان‌هاى ناشايسته از آن سوء استفاده مى‏نمايند.
از سوى ديگر، سند روايتى كه «رحمان» را صفت عام و «رحيم» را صفت خاص مى‏داند، معتبر است و با توجه به اين كه در قرآن «رحمان»، بيشتر در رحمت عام و «رحيم» در رحمت خاص به كار رفته³ و اين مضمون در روايات ديگر نيز مورد تأكيد گرفته، نمى‏توان اين روايات را كنار گذاشت، بلكه بايد ميان اين روايات و رواياتى كه خداوند متعال را «رحمن» و «رحيم» در دنيا و آخرت مى‏دانند و همچنين آياتى كه «رحمان» را بر رحمت اخروى و «رحيم» را بر رحمت دنيوى اطلاق كرده‏اند، بدين سان جمع بندى كرد كه :
معناى «رحمان» بودن خداوند متعال در دنيا اين نيست كه او در آخرت «رحمان» نيست؛ همان طور كه معناى «رحيم» بودن او در آخرت به معناى نفى رحيميت او در دنيا نيست؛ بلكه معناى رحمانيت خدا