آفت تصحيف در روايات و راهکارهاي شناسايي آن - صفحه 25

در زيارت عاشورا کلمه «جَاهَدَتْ»، در عبارت «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَه الَّتِي جَاهَدَتِ‏ الْحُسَين‏»۱ ، تصحيف‌يافته کلمه «جَاحَدَتْ»۲ و يا «حَارَبَتْ»۳ است.
نمونه‌اي از تصحيف نسخه‌برداران: امام سجاد عليه السلام در روز عرفه شنيد که سائلي از مردم سؤال مي‏کند، به او فرمود:
وَيحَک أَ غَيرَ اللَّهِ تَسْأَلُ فِي هَذَا الْيوْمِ إِنَّهُ لَيرْجَي لِمَا فِي بُطُونِ الْحَبَالَي فِي هَذَا الْيوْمِ أَنْ يکونَ سَعِيدا؛۴
واي بر تو! آيا در اين روز از غير خدا سؤال مي‌کني؟! همانا که در اين روز براي آنچه در شکم‌هاي زنان باردار وجود دارد، اميد مي رود که سعيد باشند.

مجلسي اول مي‌نويسد:
در نسخه مصححي که بسياري از فضلا بر او گشته‏اند، «الحبالي» است و در بعضي از نسخ الجبال است و ظاهراً تصحيف نساخ است.‏۵
سليمان بن داود منقري، از حمّاد بن عيسي، از امام صادق عليه السلام روايت کرده است که فرمود:
در وصيت لقمان به پسرش آمده است که: «يا بُنَي! سَافِرْ بِسَيفِک وَ خُفِّک وَ عِمَامَتِک وَ حِبَالِک۶وَ سِقَائِک وَ خُيوطِک وَ مِخْرَزِک وَ تَزَوَّدْ مَعَک مِنَ الْأَدْوِية مَا تَنْتَفِعُ بِهِ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَک وَ کنْ لِأَصْحَابِک مُوَافِقاً إِلَّا فِي مَعْصِية اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ زَادَ فِيهِ بَعْضُهُمْ وَ فَرَسِک»؛۷
اي فرزند عزيزم! با شمشير و موزه و عمامه و رشته‏ها و طناب‌هايت و مشک آب و نخ و درفش خود سفر کن و داروهايي را که براي تو و يارانت مفيد باشد، به همراه خود داشته باش، و با يارانت جز در موارد معصيت خداي عزّ و جلّ همگام و هماهنگ باش. بعضي از راويان اسب را نيز بر موارد توصيه لقمان افزوده‏اند.

و در بعضي از نسخه‏ها، چنان که در المحاسن آمده است، به جاي «فرس» به معناي اسب، «قوس» به معناي کمان ذکر شده است (چنين به نظر مي‌رسد که ذکر اين کلمه مناسب‌تر است).۸
در لوامع صاحبقراني آمده است:

1.. مصباح المتهجد، ص۷۷۶؛ المصباح، ص ۴۸۴؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۲۹۳.

2.. خداوندا لعنت نما گروهي را كه حسين عليه السلام را انكار كرده و آن جناب را نپذيرفته‏‌اند (الاخبار الدخيلة، ج۳، ص ۳۱۸).

3.. كامل الزيارات، ص۱۷۸.

4.. من لا يحضره الفقيه، ج ‏۲، ص ۲۱۱.

5.. لوامع صاحبقراني، ج ‏۷، ص ۱۰۰.

6.. «خِبَائِکَ»؛ الكافي، ج ۸، ص ۳۰۳؛ المحاسن، ج۲، ص۳۶۰، ب۲۲؛ «حبلک»، المصباح، ص ۱۸۵.

7.. من‏لايحضره‏الفقيه، ج۲، ص۲۸۲؛ الأمان، ص۵۴؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۷۰؛ المحاسن، ج۲، ص ۳۶۰.

8.. من لايحضره الفقيه، ترجمه غفاري، ج‏۳، ص۱۶۰.

صفحه از 39