ظاهر، اين است که آنچه مصنّف ذکر کرده، مضمون همين خبر است. و تصحيف از جانب کاتبان سرزده است، و يا اين‌که اين خبري ديگر است، و منافاتي ميان آن دو خبر نيست، و در النهايه ابن اثير آمده است که: «رحم» (به ضم) رحمت است، و از همين باب است حديث مکه «آن امّ رحم است»، يعني اصل رحمت است.۱
6 . از راه‌هاي کشف تصحيف، مقايسه و مطابقت دادنِ روايات هم‌مضمون يا مشابه است که در ابواب گوناگون يک کتاب و يا کتب متعدد روايي آمده است. در اين مقايسه تصحيفات احتمالي راه‌يافته به متن حديث تا حد زيادي قابل شناسايي است.
براي نمونه برخي از فقيهان مانند سيد محمد عاملي،۲ محقق سبزواري۳ و مقدس اردبيلي۴ براي عدم وجوب تسليم در نماز به اين روايت تمسک جسته‌اند:
عَنْ عَلِي بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَخِيهِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ عليهما السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يکونُ خَلْفَ الْإِمَامِ، فَيطَوِّلُ الْإِمَامُ التَّشَهُّدَ فَيأْخُذُ الرَّجُلَ الْبَوْلُ أَوْ يتَخَوَّفُ عَلَي شَيءٍ يفُوتُ أَوْ يعْرِضُ لَهُ وَجَعٌ کيفَ يصْنَعُ؟ قَالَ: يتَشَهَّدُ هُوَ وَ ينْصَرِفُ وَ يدَعُ الْإِمَامَ؛۵
علي بن جعفر از برادرش موسي بن جعفر عليهما السلام سؤال کرد دربارة شخصي که پشت سر امام نماز جماعت مي‌خواند و امام تشهّد را طولاني ميکند و او را بول مي‌گيرد يا مي‌ترسد که چيزي از دست برود يا دردي عارض او شود، چه بکند؟ آن حضرت عليه السلام فرمود: تشهد را بخواند و از نماز فارغ شود و امام را به حال خود رها کند.
اين در حالي است که در کتاب الفقيه۶ و در باب ديگري از التهذيب۷ اين گونه آمده است:
... کيفَ يصْنَعُ؟ قَالَ: يسَلِّمُ وَ ينْصَرِفُ وَ يدَعُ الْإِمَامَ؛۸
امام عليه السلام فرمود: سلام دهد و از نماز فارغ شود و امام را به حال خود واگذارد.
در کتاب مسائلعليبنجعفر عليه السلام نيز با هر دو نسخه «يسَلِّمُ»۹ و «يتَشَهَّدُ»۱۰ آمده است.
1.. من لا يحضره الفقيه، ترجمه غفاري، ج۳، ص۱۱۷.
2.. مدارک الاحكام، ج۳، ص۴۳۰.
3.. ذخيرة المعاد، ص۲۸۹.
4.. مجمع الفائدة، ج۲، ص۲۷۹ و ج۳، ص۳۳۸.
5.. تهذيب الأحكام، ج۲، ص۳۴۹، باب أحكام السهو، ح۳۴؛ وسائل الشيعة، ج۸ ، ص۴۱۳، ب۶۴ ، ح۱۱۰۴۷.
6.. الفقيه، ج۱، ص۴۰۱.
7.. التهذيب، ج۳، ص۲۸۳.
8.. بحار الانوار، ج۱۰، ص۲۸۰، باب ۱۷؛ ج۸۵، ص۵۵.
9.. ص۱۷۸.
10.. ص۲۵۵.
