در تمام اين مسائل حقّ مطلب را ادا کرده، خواننده را در رسيدن به پاسخ سؤالات اقناع نمايد، بلکه مي کوشد تا با ارائه ديدگاه‌هاي موجود و تبيين زواياي موضوع، فضاي روشني را براي تحليل داده‌ها و دريافت پاسخي شايسته فراهم آورد.

هويّت شخصيت ستايش شده

نخستين نکته‌اي که در باره خطبه 228 مطرح مي‌گردد، اين مسأله است که منظور از شخصيت ستايش شده کيست؟ آيا تعبير کنايي «فلان» ـ که در نسخ متداول نهج البلاغه وجود دارد ـ در نسخ کهن نهج البلاغه نيز وجود داشته است و يا اين‌ که در برخي از آنها به اسم شخص مورد نظر تصريح شده است؟ در صورتي که در ميان نسخ کهن نهج البلاغه نسخه‌اي يافت شود که نام شخص ستايش شده را ذکر کرده باشد، تمام احتمالاتي که در باره معناي عبارت «فلان» داده شده است، مردود مي گردد؛ در غير اين صورت، بايد به سراغ مصادر خطبه رفت و مقصود از اين جملات را در آنها جستجو کرد.

بررسي نسخ خطبه 228

با مراجعه به نسخ نهج البلاغه متوجه مي‌شويم که در «همه» آنها، تنها تعبير کنايي «فلان» به کار رفته و هيچ نام ديگري، چه در متن و چه در حاشيه، ذکر نشده است؛^۱ چنان ‌که در نسخه‌هاي «نصيريه»،^۲ «ابن مؤدب»^۳ و «ابن شدقم»^۴ ـ که از نسخ معتبر نهج البلاغه محسوب مي‌گردند ـ هيچ نامي ذکر نگرديده است. حتي در نسخه دو شارح کهن نهج البلاغه، يعني ابن ابي‌الحديد و ابن ميثم بحراني، -که به نسخة خطي سيد رضي دسترسي داشته‌اند^۵ ـ نيز تعبير کنايي «فلان» آمده است. از اين رو، مي‌توان اطمينان پيدا کرد که در متن اصيل نهج البلاغه تعبير «فلان» وجود داشته و سيد رضي از ذکر نام شخص خودداري کرده است. اما نکته‌اي که در اين باره قابل توجه است، عبارتي است که در نسخه صبحي صالح آمده و به صورت غير مستقيم به معناي «فلان» اشاره دارد:
و من كلام له عليه السلام يريد به بعض أصحابه‏؛
از سخنان امام عليه السلام كه به بعضي از اصحابش اشاره مي‌‏كند.^۶