عالم‌ مثال‌ ـ كه‌ آن‌ را عالم‌ برزخ‌ نيز مي‌نامند ـ مرتبه‌اي از هستي است‌ كه‌ از ماده،‌ مجرد است‌، ولي از آثار آن‌ بركنار نيست. يک موجود برزخي يا مثالي، موجودي است‌ كه‌ در عين‌ اين كه‌ از كم‌ و كيف‌ و همچنين‌ وضع‌ و ساير اعراض‌برخوردار است‌، از ماده‌ مجرد است.^۱

عالم مثال و بدن مثالي از ديدگاه کتاب و سنّت

آيات و روايات اسلامي وجود بدن مثالي يا عالم مثال را به صورت کلّي تأييد مي‌کنند، هرچند بسياري از ويژگي‌هايي که فيلسوفان براي آن برشمرده‌اند، با متون وحياني اسلامي تطبيق نمي‌کند و برخي از فيلسوفان و ديگر انديشمندان مسلمان هم، با آن که وجود عالم مثال را به نحو کلي مي‌پذيرند، بعضي از ويژگي‌هاي مذکور را براي آن قبول ندارند.^۲
از نظر قرآن و حديث، عالم خواب و رويا و نيز عالم برزخ از مصاديق عالم مثال‌اند؛ بر خلاف نظريه فيلسوفان، اين عالم نه مجرد نسبي، بلکه از سنخ ماده لطيف است. موجودات مثالي(يا برزخي) به علت شدت لطافت، در شرايط معمول ادراکي، به ادراک حسي در نمي‌آيند، هر چند که با تغيير اين شرايط در ادراکات انسان، نظير آنچه در مورد کشف و شهود اولياي الهي و عارفان وجود دارد، امکان ادراک حسي آنها وجود دارد. به تصريح کتاب و سنت، عالم برزخ و موجوداتِ مثالي آن، مانند بدنِ مثالي برزخي، نعمت‌ها و عذاب‌هاي آن، ماده و زمان و مکانِ ويژه خود را دارند و داراي انواع حرکات و تغييرات و دگرگوني‌ها هستند.^۳
بدن مثالي بدني است که به تعبير پيشينيان، از نوعي ماده لطيف و به تعبير علوم جديد، از نوعي انرژي آفريده شده و همانند تصوير در آينه، دقيقاً شبيه بدن مادري است، يعني داراي اعضاي ظاهري، مانند دست و پا و سر و .... است و نيز، شکل، رنگ و ابعاد دارد. بدن مثالي درحالات معمول، داخل بدن مادري و کاملاً قالبِ آن است. در باره نحوه و زمانِ تکوين بدن مثالي، مطلب صريحي در آيات و احاديث اسلامي به چشم نمي‌خورد، اما از آنجا که اين بدن، کاملاً مشابه بدن مادري است و همان اندام ظاهري را، به گونه‌اي بسيار لطيف‌تر، دارد. ظاهراً آفرينش و شکل‌گيري آن بايد همزمان و پا به پايِ تکوين و تشکيلِ بدن مادري باشد. بدن مثالي، در واقع، همان بدني است که هنگام خواب (و نيز بعضي حالات عرفاني) از بدنِ مادري جدا مي‌شود و سير مي‌کند و از اين رو، دستِ کم، بايد ازهمان زمان آغاز خواب و رويا در زندگي بشر وجود داشته باشد. بدني که در روياها از خود و ديگران مشاهده مي‌کنيم، نه بدن مادري که در بستر آرميده، بلکه همين بدن مثالي است که لطافت بسيار زياد آن و جرماني و متکاثف