10. ... قال إذا سجد احدکم فليباشر بکفيه الارض لعلّ الله يدفع غله الغلّ؛ در علل و ثواب الاعمال، يصرف است.۱
2. قواعد مجلسي در فهم محتواي احاديث
مجلسي بعد از بررسي متن احاديث، و اطمينان از صدور آن از ائمه عليهم السلام و صحيح بودن متن از هر گونه خطا و مشکلي، اقدام به فهم محتواي احاديث مي‌کند. وي با قواعدي چون فقه اللغه، تقيه، نقل به معنا و حل تعارض اخبار به فهم محتواي احاديث مي‌پردازد. در اينجا اين قواعد چهارگانه را مورد توجه قرار داده و نمونه‌هايي از لوامع صاحبقراني را ذکر مي‌کنيم.
فقه اللغه (دقت و توجه در معاني واژگان)
يکي از قواعدي که محدث را در فهم محتواي احاديث ياري مي‌کند، شناخت معناي واژه‌هاي حديث است. مجلسي براي شناخت معاني الفاظ در زمان استعمال، به کتب لغت کهن مراجعه کرده است و به کشف و شناسايي معاني واژه در آن زمان پرداخته است. وي در تشخيص و تمييز معاني حقيقي از مجازي و همچنين معاني مشترک لفظي در زمان استعمال، دقت و توجه بسيار مبذول داشته است. او گاهي براي به دست آوردن معناي واژه‌اي در روايت، به توضيح و تبيين ائمه در روايات ديگر توجه کرده است. مجلسي به ريشه‌يابي واژه‌ها و همچنين ذکر معناي لغوي و اصطلاحي و عرفي واژه پرداخته است. وي در 44 مورد، به معناي واژه‌هاي حديث پرداخته است. در اينجا به ذکر نمونه‌هايي مي‌‌پردازيم.۲
1. ... و لم يستحلّ السّبا؛ سبا، به کسرسين، شرابست و سبا به فتح سين، فروختن خمر است.۳
2. ... فقال اعطهم علي الهجرة في‌الدّين و الفقه و العقل؛ عقل، چنان‌که از ائمه هدي عليهم السلام وارد شده آن است که به آن عبادت خداوند رحمن کنند و به آن اکتساب جنان کنند.۴
3. کان يکثر السّواک و ليس بواجب فلايضرّک ترکه في فرط الايام؛ لفظ فرط از دو روز تا پانزده روز استعمال مي‌شود. در روايتي از امام باقر عليه السلام که فرمودند «بايد سه روز بر تو نگذرد که مسواک نکني»، مراد از لفظ فرط را کمتر از سه روز بايد دانست.۵
4. و سائل عبدالملک بن عتيبه الهاشمي ابالحسن عليه السلام عن الشيخ الکبير؛ اهل لغت ذکر کرده‌اند شيخ، کسي است که معمّر باشد و ابتداي آن از پنجاه سالگي يا 51 سالگي تا آخر عمر يا تا هشتاد سالگي است.۶
1.. ر.ک: همان، ج۴،ص ۸۱ .
2.. براي ساير نمونه‌ها ر.ک: همان، ج۱، ص۲۳۹ و۳۲۷ و۳۳۵ و۴۰۶ و۶۴۰ و۶۴۱ و۶۸۵؛ ج۲، ص۲۲۱ـ۲۲۲، ۲۳۶ و۲۵۰؛ ج۳، ص۱۶۸؛ ج۴، ص۸۶ و۳۳۱ و۴۷۸ و۴۷۹؛ ج۵،ص۲۳و ۱۱۴ و۱۱۵ و۱۳۲ و۱۳۹ و۲۶۰ و۳۰۵ و۴۲۹ و۴۳۰ و۵۵۸؛ج۶، ص۵۲ و ۱۰۹و ۱۴۴و ۱۴۷و ۱۵۵و ۲۵۲ و۳۲۲ و۳۶۴ و۶۱۳ و۶۹۹؛ ج۷، ص۲۲ و۴۶ و۳۱۸ و۵۹۸؛ ج ۸ ، ص۴۹۶ و۶۷۹ و۶۸۴ و۶۹۱ .
3.. ر.ک: همان، ج۵، ص۳۱۸.
4.. ر.ک: همان، ج۵، ص۵۳۱.
5.. ر.ک: همان، ج۱، ص۳۸۸.
6.. ر.ک: همان، ج۶، ص۴۷۶.
