تحليل يادآور توصيه به «تغافل» يا «تغابي» است که در احاديث اخلاقي متعددي بر آن تأکيد و نشانه خردمندي، بزرگواري و کرامت شمرده شده است؛^۱ براي مثال، امام علي در عهدنامه خود به مالک اشتر مي‌‌فرمايد:
وَ تَغَابَ عَنْ كُلِّ مَا لَا يَضِحُ لَكَ؛
خود را از آن چه برايت آشکار نيست، ناآگاه گير.^۲

فرجامين سخن

اصل حمل بر صحت يا تفسير به احسن - که در روايات آغازين اين نوشته بر آن تأکيد فراوان شده - ارشاد به حکمي عقلي و عقلايي و لازمه زيست انساني و اسلامي است. اين احاديث حقيقتي عميق را به زباني ساده و با مثال‌هايي روشن بيان مي‌‌کنند و ترديدهايي از قبيل اظهارات نراقي، در اهميت آنها و درستي مضمونشان تزلزلي ايجاد نمي‌کند. در واقع، اين احاديث تعليمي مي‌‌دهند که افزون بر جنبه اخلاقي آن، زمينه‌ساز تفکر و تدبر درست در امور عالم و توصيه‌اي است براي فهم عميق‌تر رفتار ديگران. تأکيد فراوان در جهت يافتن عذر يا حتي بافتن عذر براي رفتار يا گفتاري که ناپسندش مي‌‌شماريم، دعوتي است به پاک ساختن درون‌مان از خودمحوري‌ها و سوگيري‌هايي که واقعيت را تحريف و افق ديد ما را تنگ مي‌‌کنند. فراخوان به مقدم شمردن سخن ديگران و تکذيب شنيده‌هاي خود، فضايي را مي‌‌گشايد که در آن جايي براي شايعه‌پردازي و تفسيرهاي ناروا از گفتار و کردار مسلمانان بر جاي نمي‌گذارد و مردم را به دقت در شنيده‌ها و تفسيرهايشان دعوت مي‌‌کند. اصل حمل بر صحت، اصلي است که نفي يا تضعيف آن، امکان هرگونه فهم و تفسير درستي را از ما مي‌‌گيرد و يکسونگري و جانبداري را در ما، که تمايلي است ذاتي، تقويت مي‌‌کند. با توجه به اين نکات است که تأمل بيشتر در اين قبيل احاديث، اهميت دو چندان مي‌‌يابد و اعتبار مضمونشان را آشکارتر مي‌‌کند.

کتابنامه

- احياء علوم الدين، ابوحامد محمد غزالي، تحقيق عبد الله الخالدي، بيروت، دار الارقم بن أبي ارقم، 1998م.
- الاختصاص، محمد بن محمد بن نعمان مقلب به شيخ مفيد، در مصنفات الشيخ المفيد، قم، المؤتمر العالمي لالفيه الشيخ المفيد، 1413ق، ج12.