والإنس) سؤال شد، فرمود: فرزند آدم که برادرش را کشت و ابليس.
راوي اين حديث حصين بن عقبه فزاري از روات موثّق اهل سنّت است.1 مخاطب روايت نيز يا خود از اهل سنت بوده و يا اگر مخاطب سني نباشد، حضور حصين بن عقبه موجب اين خطاب امام شده است. علاوه بر اين که ممکن است خود فزاري مخاطب بوده باشد که با صيغه مجهول بيان کرده است. در هر صورت سنّي مذهب بودن مخاطب يا مستمع در اين روايت، موجب تفاوت خطاب امام عليه السلام و بيان تفسيري ديگر از آيه شده است.
امامي و غير امامي
از ديگر ويژگي‌هاي مؤثّر مخاطب را بايد امامي۲ يا غير امامي بودن او دانست. در روايات بسياري امامي بودن مخاطب يا غير امامي بودن او اعم از زيدي۳ ، اسماعيلي۴ ، فطحي۵ ، واقفي۶ و ...، نوع خاصي از خطاب را به همراه داشته است.
نمونه:
در روايتي که جابر بن يزيد جعفي از امام باقر عليه السلام نقل مي‌‌کند، درباره قائم عليه السلام از آن‌حضرت سؤال مي‌‌شود؛ امام دست خود را بر امام صادق عليه السلام مي‌‌زنند و مي‌‌فرمايند: «هذا و الله قائم آل محمّد صلي الله عليه و آله ». عنبسه که ظاهراً روايت را بعدها از جابر دريافت کرده است، پس از شهادت امام باقر عليه السلام ، خدمت امام صادق عليه السلام مشرّف شده و اين مطلب را براي حضرت بيان مي‌‌دارد؛ امام در جواب فرمودند:
1.. ابن حبّان او را از راويان ثقه معرفي مي‌‌کند: «حصين بن عقبة الفزاري يروي عن علي و سلمان، و هو أخو زيد بن عقبة، روي عنه ابنه مالک و صالح بن خباب» ( کتاب الثقات، ج۴، ص۱۵۷). همچنين ر.ک: تهذيب الکمال في أسماء الرجال، ج۶، ص۵۳۱.
2.. الشيعة الإمامية اليوم طائفة عظمي من المسلمين يؤمنون بالله العلي العظيم و لايشرکون به شيئاً... و يعتقدون بأنّ الله تعالي أمر نبيّه بنصب علي بن أبي طالب عليه السلام ، و هم معتقدون بإمامة أحد عشر إماماً من ولد علي و فاطمة بعد الإعتقاد بولاية علي بن أبي طالب، و هم: الحسن بن علي المجتبي، ثمّ أخوه الحسين الشهيد بکربلاء...ثمّ المنتظر المهدي صلوات الله عليهم أجمعين ( الشيعة، به نقل از: نشوء المذاهب و الفرق الإسلامية، ص۳۸ و ۳۹).
3.. زيديه: گروهي که اعتقاد داشتند امام مفترض الطاعه کسي است که دعوت به قيام در راه خدا کند. ايشان پس از اميرالمؤمنين عليه السلام به امامت امام حسين عليه السلام و پس از آن‌حضرت، به امامت زيد فرزند امام سجّاد عليه السلام معتقد بودند (ر.ک: همان، ص۴۹).
4.. اسماعيليه: گروهي که پس از امام جعفر صادق عليه السلام ، معتقد به امامت اسماعيل بن جعفر بودند و مرگ او در زمان امام را انکار مي‌‌کردند (ر.ک: همان، ص۶۴).
5.. فطحيه: گروهي که پس از امام جعفر صادق عليه السلام ، معتقد به امامت عبد الله بن جعفر ملقّب به «الأفطح» فرزند بزرگ آن‌حضرت بودند (ر.ک: همان، ص۷۲).
6.. واقفيه: اين گروه _ که به «ممطوره» نيز مشهور هستند _ کساني بودند که بر امام موسي کاظم عليه السلام توقّف کرده و آن‌حضرت را امام غايب پنداشتند و امامت امام رضا عليه السلام را منکر شدند.
