اهل سنّت قول وارث بودن عموم امت اسلامي، شهرت زيادي دارد۱ . قول ديگر مقصود از وارثان را انبيا و امم پيشين مي‌‌داند۲ . البته تقرير اخير چندان در عصر معصومان شيوع نداشته و بعدها در تفاسير اجتهادي مطرح شده است. ادله و شواهد خاصي در تفاسير اهل سنّت براي اثبات اقوال مذکور ارائه نشده است و تنها به عنوان رأي و اقوال تفسيري مفسران کهن استناد شده است. به نظر مفسران اهل سنّت در آراي خود به ظهور و عام بودن الفاظ آيات 31-33 سوره فاطر بسنده کرده يا مستندشان استنباطات شخصي آنان بوده است. جالب آن که برخي از اين اقوال، همانند قول انبيا و صحابه با يکديگر قابل جمع نيستند. علامه طباطبايي اختلاف ديدگاه‌هاي اهل سنّت در تعيين گروه پيشتازان در خيرات و وارثان برگزيده قرآن را تعجب آميز خوانده است. سپس بعد از گزارش چند قول از آنان گفته است، اين اختلاف آرا تا حدي هست که با ضرب احتمالات در همديگر، از هزار رأي تجاوز مي‌‌کند.۳
پنداره وارث بودن عموم امت اسلامي، از عهد امام سجاد عليه السلام ۴ تا عصر امام رضا عليه السلام ۵ ، نگره مطرح در مراکز مهم اسلامي عهد معصومان، از جمله عراق و خراسان بوده است. اين سخن به معناي عدم شيوع آن در مدينه، مکه، شام و ديگر حوزههاي تفسيري و حديثي نيست، زيرا که خاستگاه اصلي پيدايش اين نگره مدينه و مکه بوده و از طريق برخي از مفسران صحابه و تابعاني - که ميانه خوبي با اهل بيت نداشتند - به مراکز ديگر شيوع پيدا کرده است. آراي منسوب به
1.. تفسير السمعاني، ج۴، ص۳۵۸.
2.. مجموعه اقوال را يکجا بنگريد: جامع البيان في تاويل آي القرآن، ج۲۲، ص۱۵۹ - ۱۶۳.
3.. الميزان، ج۱۷، ص۴۶.
4.. عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِي، عَنْ عَلِي بْنِ الْحُسَينِ، قَالَ: إِنِّي لَجَالِسٌ عِنْدَهُ إِذْ جَاءَهُ رَجُلَانِ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالا: يا ابْنَ رَسُولِ اللهِ! جِئْنَاکَ [کَي] تُخْبِرَنَا عَنْ آياتٍ مِنَ الْقُرْآنِ. فَقَالَ: وَ مَا هِي؟ قَالا: قَوْلُ اللهِ تَعَالَي، (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَينا) . فَقَالَ: يا أَهْلَ الْعِرَاقِ! وَ أَيشٍ يقُولُونَ؟ قَالا: يقُولُونَ: إِنَّهَا نَزَلَتْ فِي أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله ... ؛ ابو حمزه ثمالي حکايت کرد: در حضور علي بن حسين عليهما السلام نشسته بودم دو نفر از اهل عراق به نزد آن جناب آمدند و گفتند: يا بن رسول الله، به خدمت شما رسيديم تا از تفسير آيات قرآني ما را با خبر فرمايي. علي بن حسين عليهما السلام پرسيد: از کدام آيه قرآن؟ گفتند: از معني آيه (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَينا... علي بن حسين عليهما السلام پرسيد: اي اهل عراق، اول بگوييد تا بدانم عراقيان در باره اين آيه شريفه چه ميگويند؟ گفتند: در عراق ميگويند اين آيه در باره امّت محمد صلي الله عليه و آله نازل شده است که وارثان قرآن هستند» (تفسير أبي حمزة الثمالي، ص۲۷۷ - ۲۷۸).
5.. حَضَرَ الرِّضَا عليه السلام مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِي مَجْلِسِهِ جَمَاعَةٌ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَ، فَقَالَ الْمَأْمُونُ: أَخْبِرُونِي عَنْ مَعْنَي هَذِهِ الْآيةِ (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَينا مِنْ عِبادِنا) . فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ: أَرَادَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ الْأُمَّةَ کُلَّهَا؛ امام رضا عليه السلام در مرو در مجلس مأمون حاضر شد، در مجلس او جمعي از دانشمندان عراق و خراسان انجمن بودند. مأمون رو به آنها گفت: مرا از تفسير اين آيه خبر دهيد (سوره فاطر، آيه ۳۲) «سپس کتاب را ارث داديم به آنها که برگزيديم از بندگان خود». علماي حاضر گفتند مقصود از آنان همه امت اسلامي است ( تحف العقول، ص۴۲۵ - ۴۲۶؛ الأمالي، ص۶۱۵ - ۶۱۷).
