نيز محمد حسين مظفر،۱ آية الله بروجردي۲ و آية الله تبريزي در چند جا۳ با صراحت
اين موضوع را رد کرده‌اند و ساحت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله را از اين که براي نماز در خواب مانده باشد، مردود دانسته‌اند.
آية الله خويي بعد از اشاره به اين مسأله و پذيرش دلالت تام و تمام روايات بر موضوع، پذيرفتن مضمون آنها را دشوار دانسته و در پايان، گفته است که علم آن را بايد به اهلش واگذار کرد و يا آنها را حمل بر تقيه بايد کرد.۴
بررسي و تحليل آنچه گذشت
در باره اين موضوع از منابع شيعي، هشت حديث را با عبارت‌هاي مختلف از ائمه معصوم عليهم السلام نقل کرديم که هر چند بيشتر آنها اعتبار و صحت لازم را نداشت، اما در ميانشان رواياتي که بر اساس سنجش‌هاي رجالي معتبر باشند، نيز وجود دارد. با اين وجود، واضح است که صرف صحت و اعتبار روايت نمي‌تواند معيار پذيرش باشد؛ چون در موراد مشابه، با اين که روايت معتبر و مورد قبولي وجود دارد، اما مضمون آن احاديث مورد قبول پذيرش قرار نگرفته است؛ مثلاً با وجود روايات معتبر در باره سهو النبي، از جمله موثقه سماعه۵ و صحيحه سعيد اعرج،۶ تقريباً تمامي علماي شيعه، بجز شيخ صدوق و استادش ابن الوليد، اين قضيه را نپذيرفته‌اند.
بنا بر اين، نمي‌توان فقط به دليل اين که در باره موضوعي، حديث و يا چند حديث معتبر وجود داشته باشد، آن را به عنوان يک امر قطعي و حتمي تلقي کرد؛ چون اولاً برخي از عالمان شيعه همانند سيد مرتضي (م436ق) اصولاً عمل کردن به مفاد خبر واحد را قبول ندارند۷ و ثانياً کساني هم که خبر واحد را حجت دانسته‌اند، هرگز رأي به حجيت مطلق اخبار آحاد نداده، بلکه با شرايط و ضوابط خاصي آن را پذيرفته‌اند؛ از جمله اين که مفاد حديث نبايد مخالف با قرآن باشد؛ چنان که در رواياتي چند اين عدم مخالفت مورد تصريح واقع شده است.۸ بسياري از علما نيز بر اساس همين گونه روايات، عمل به خبر واحد را مشروط به مخالفت نداشتن با
1.. علم امام، ص۷۰.
2.. نهاية التقرير، ج۳، ص۱۴۱.
3.. الانوار الالهية، ص۵۱؛ صراط النجاة، ج۵، ص۲۸۷.
4.. معجم رجال الحديث، ج۷، ص۱۷۲.
5.. تهذيب الأحکام، ج۲، ص۳۴۶.
6.. همان، ص۳۴۵.
7.. رسائل الشريف المرتضي، ج۱، ص۱۷و ۳۰۹.
8.. الفصول المختارة، ص۱۷۷؛ العمدة، ص۸۴.
