شبهات و مناقشات مطرح در اين قاعده، به نقل آن‌ها و پاسخ اشارى و ارجاع به وجه تفصيلى در مباحث پيشين، بسنده مى‏كنيم.
در بيان وجه مناقشه، تقريرات مختلفى رسيده است ^۱ اما هيچ ‏يك از آن شبهات را به جامعيت، قوّت و دقّت فنّى گفتار علاّمه مدقّق آقا سيد مصطفى خمينى نيافتيم. ليكن اصل و عمده اشكال در مبناى لغوى مسئله فرق نهادن بين مفاد «أنزَلَ» و «نزَّلَ»، برگرفته از ابو حيان است؛ البتّه ـ با عنايت به ثابت شدن تسالم قُدما بر مبناى وضع باب تفعيل براى تكثير ـ ابوحيان اديب‏تر از آن بود كه در اصل اين مبنا ترديد نمايد؛ بلكه اشكال وى در جزئيات اين مبنا و نيز در چگونگى تطبيق آن بر نزول قرآن بود؛ خصوصاً با عنايت به اين ‏كه قرآن در مواردى خود، انزال را در نزول تدريجى و تنزيل را ظاهراً در نزول دفعى به كار برده است. مناقشه ابوحيان از يك سو و قصور برخى در تمييز معناى حقيقى باب‏هاى افعال و تفعيل از كاربردهاى مجازى آن و تعيين جايگاه هر يك، از سوى ديگر، آنان را واداشت كه در اصل مبناى ادبى مسئله مناقشه كنند!
به هر حال نخست به گزارش و ارزيابى شبهه ابوحيان و سپس مناقشه علاّمه مصطفى خمينى مى‏پردازيم:

شبهه ابوحيان و پاسخ آن

نخست آن چه از عبارت او را كه مى‏تواند در تقرير رأى وى مؤثّر باشد، مى‏آوريم:
اين چيزى كه زمخشرى بدان پايبند است در تشديد عين كلمه، در «نَزَّلَ» همانى است كه از آن به تكثير و افاده كثرت تعبير مى‏گردد؛ بدين معنا كه پى در پى و مكرّر انجام مى‏شود. ليكن زمخشرى توجّه ننمود كه اين غلبه كاربرد تفعيل در تكثير، مربوط به جايى است كه پيش از تضعيف عين، متعدّى باشد، حال آن كه نزّلنا پيش از تضعيف عين متعدّى نبود. پس تعدّى مستفاد از تضعيف عين، نشان از اين دارد كه تضعيف براى نقل و تعديه است نه براى تكثير؛ وگرنه اگر براى تكثير بود، بر فعل لازم داخل مى‏شد و همچنان لازم باقى مى‏ماند. افزون بر اين، اگر تشديد در «نَزَّلَ» مفيد تدريج بود، جمله «لو لا نُزِّلَ عليه القرآن جملة واحدة» نيازمند تأويل بود ^۲.
پاسخ: منشأ خلط ابوحيان پوشيده نيست؛ زيرا مى‏بيند، اديبان كهن براى بيان دلالت باب تفعيل بر تكثير، غالباً مثال‏هايى مى‏آورند كه باب تفعيل آن‌ها همانند ثلاثى مجرّدشان لازم‏ اند؛ علاوه آنان براى باب تفعيل معانى متعدّدى بر مى‏شمارند، گاهى هم اين معانى را با «أو» به هم عطف مى‏كنند. از اين رو، اين پنداشت كه «معانى متعدّد مطلقا قابل جمع نيستند، پس هرگاه تفعيل