و جوهري ميگويد: «الوَسِيلةُ ما يتَقَرَّبُ به إِلي الغَير». يعني وسيله، چيزي است که انسان به سبب آن به ديگري نزديک ميشود. جمع آن الوُسُل و الوَسَائِل است و واحد آن التَوسيل و التوَسّل است ۱.
مجمع البحرين نيز وسيله را به معناي وسيلهاي براي قربت و نزديک شدن، گرفته است و ميگويد: «و منه اشتقاق الوسيلة و هي ما يتقرّب به إلي الشيء؛ وسيله از آن مشتق شده است و آن چيزي است که به وسيله آن نزديکي ميجويند» ۲.
راغب ميگويد: «كلمه "وسيله" به معناي رساندن خود با رغبت و ميل، به چيزي است. اين كلمه از نظر معنا خصوصيتر از كلمه "وصيله" است. در وسيله معناي رغبت نيز هست، ولي در وصيله چنين نيست و بيش از رساندن به چيزي دلالت ندارد؛ چه رساندن با رغبت باشد و چه بدون رغبت. خداي تعالي در قرآن كريم فرموده: وَ ابْتَغُوا إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ. حقيقت وسيله به درگاه خدا، مراعات راه خداوند است، به اين که نخست به احكام او علم پيدا كني و بعد به بندگي او بپردازي، و سپس به مكارم و مستحبّات شريعت عمل کني و اين وسيله، معنايي نظير معناي كلمه قربت دارد ۳.
با توجّه به تعاريف ارائه شده، توسّل سه معنا دارد:
1. مقام و منزلت.
2. تقرّب و نزديک شدن.
3. وسيلهاي که موجب تقرّب ميشود.
از آيه (يا أَيهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَ جَاهِدُواْ في سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)۴ که بعد از امر به تحصيل وسيله و فرمان جهاد که سبب براي تقرّب به خداست ميدهد، روشن ميشود که مقام و منزلت، قبل از فراهم آوردن اسباب آن که يکي از آنها جهاد است، حاصل نميشود. بنا بر اين، معناي سوم (اتخاذ وسيله براي تقرّب) مراد است.
توسّل در اصطلاح، استغاثه و طلب دعا و درخواست شفاعت از پيامبر و صالحان در دوران حيات برزخي ايشان است. اين تحقيق، به شفاعت پيامبر در قيامت که به دستور خداوند انجام ميشود و با عنوان شفاعت مطرح ميگردد، نميپردازد. ولي در موضوع زيارت قبور اولياء خدا که اعم از توسّل است، در موارد نياز از روايات آن، به عنوان منبع عامي که حکم خاص را نيز در بر ميگيرد، استفاده ميشود.
براي آشنايي بهتر با شبهه توسّل نزد وهابيان، نظر ابن تيميه، نظريهپرداز وهابيت و سپس نظر محمّد بن عبد الوهاب، مؤسّس اين فرقه، و در انتها نظر علماي معاصر وهابي را در باره توسّل بيان ميکنيم.
1.لسان العرب، ج ۱۱، ص ۷۲۴
2.مجمع البحرين، ج ۵، ص ۴۹۱
3.المفردات في غريب القرآن، ص ۸۷۱
4.مائده / ۳۵