د. ياران شيعي امام محمّد باقر عليه السلام

بخش پاياني اين فصل، سخن از ياران شيعي امام محمّد باقر عليه السلام است و با توجّه به مقدّمات بخش قبل نياز به اين مطالب بيشتر احساس مي‌شود. خانم لالاني بيان مي‌دارد «نگاه به ياران نزديک امام است». يعني در اين جا فقط از ياران نزديک امام نام برده مي‌شود و اگر قرار باشد مفصّل‌تر بحث شود نام بردن از ديگر ياران، لازم و ضروري است که در اين جا به آن اشاره‌اي نشده است.
نکته مهم ديگر، ترديدي است که لالاني در پذيرفتن يا نپذيرفتن داستان‌هاي مربوط به ياران دارد. دليل اين ترديد را چنين بيان مي‌دارد که حوزه‌ها و محافل شيعي از روي ضرورت، فعاليتشان مخفي و زيرزميني بود، و بعضي از سازمان‌هاي شيعي با يکديگر رقابت داشتند. هم‌چنين چون امام محدّثي مشهور و برجسته بود عده‌اي هم که پيروان ايشان نبودند ـ و به وسيله برخي منابع از ياران او شمرده شده‌اند ـ حديث‌هاي ايشان را باز مي‌گفته‌اند. به اين ترتيب، به آساني نمي‌توان تعيين کرد که چه کسي فقط ناقل و راوي حديث ايشان بوده و چه کسي از ياران و پيروان متعهّد ايشان.گذشته از اين، عده‌اي بودند که با جنبش علويان هم‌دردي مي‌کردند امّا الزاماً شيعي نبودند.
اين جا اين سوال مطرح مي‌شود که به راستي نمي‌توان گفت چه کسي يار و پيرو متعهّد امام بوده است؟ يا منابع موجود اين نتيجه را مي‌دهد؟ آيا نمي‌توان گفت با اين منابع نمي‌توان نتيجه قطعي داشت اما اين احتمال وجود دارد که در گذر زمان و کشف منابع ديگر اين مشکل برطرف شود؟
بيان اين نظر و اين مقدّمه کوتاه از سوي خانم لالاني، سبب مي‌شود که مطالب بعدي که برخي از آن از سوي منابع شيعي و حتي اهل سنّت مورد پذيرش قطعي است دچار ترديد و شک شود و خلط مطالب قطعي و مورد ترديد با هم و گرفتن نتيجه شک‌آور شايد کار سنجيده‌اي نباشد.
خانم لالاني براي نام بردن از ياران نزديک امام تقسيم‌بندي جغرافياي انجام مي‌دهد و چهار شهر معروف مدينه، کوفه، بصره و مکه را در نظر مي‌گيرد. امّا در شهرهاي ديگر نيز، ياران امام عليه السلام حضور فعّال داشته‌اند امّا نظر خانم لالاني به دليل معروفيت اين شهرها و ياراني که در آن اقامت داشته‌اند اين تقسيم‌بندي را انجام داده‌اند. ايشان بيان مي‌دارند: «امام عليه السلام در مدينه اقامت داشت و پيروان در مکّه و بصره و شام بودند. منابع ما بر آنند که اکثريت پيروان ايشان کوفيان بوده‌اند که در اين جا فقط از آن عده که شهرت يافتند و در بالا بردن مقام امام باقر عليه السلامنقش داشتند ياد مي‌شود). مي‌بينيم لالاني ضمن اشاره گذرا به شهر مدينه، بدون نام بردن از ياران امام، فقط بيان مي‌دارد که امام عليه السلام در مدينه اقامت داشت اين خلأ احساس مي‌شود که ياران مدني امام چه مي‌شود؟