روش‌شناسي تفسير « المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج » - صفحه 218

در آن زمان نازل شده است بايد مدني شمرده شود نه مکّي؛ گويي وهبه زحيلي معيار تشخيص آيات، و سور مدني و مکي را فراموش کرده است که معيار زمان هجرت است. البته شايد اين معيار را تنها براي سوره به کار برده است نه آيات ( اين نکته قابل تأمّل است).

4. محکم و متشابه

ايشان مانند بسياري از مفسّران آياتي را محکم معرّفي مي‌کند که دلالتش واضح باشد و در آن سختي و مشکلي از نظر معنا نباشد و معنايش مشخّص باشد. مانند آياتي که امر و نهي و حلال و حرام‌ها را بيان مي‌کند. ايشان نمونه‌هايي را از آيات محکم ذکر مي‌کند. مانند: (قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيئاً) و آيات بعدش ۱؛ (وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِياهُ)و آيات بعدش ۲، و (إِنْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَيهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَني‏ إِسْرائيلَ)۳ در شأن حضرت عيسي. اين آيات و مانند آن که احکام واجب و اصول اعتقادي و امر و نهي و حلال و حرام را بيان مي‌کند همه آن‌ها معناي مشخّصي دارند و احتمال معناي ديگري براي آن نيست.
مفسّر آياتي را متشابه مي‌داند که معناي آن مشخص نباشد و مراد از آن به دليل وجود تعارض بين لفظ و معنا، نامعلوم باشد. براي نمونه، آيات زير را مثال مي‌زند:
(إِذْ قالَ اللَّهُ يا عيسي‏ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَ رافِعُكَ إِلَي...)۴، (الرَّحْمنُ عَلَي الْعَرْشِ اسْتَوي‏)۵ و (يدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيديهِم)۶.
و مي‌گويد: «اين آيات بر معاني مختلفي حمل مي‌شود و با ظاهر آن مخالف است» ۷.
و در آخر مي‌افزايد: «با آيات متشابه نمي‌توان احتجاج کرد؛ زيرا بر معاني زيادي حمل مي‌شود. بهتر است با آيات محکم احتجاج شود و اگر آيه‌اي از قرآن بر ما مشتبه شد، بايد آن را به محکم برگردانيم» ۸.
البته ايشان براي برطرف کردن ابهامي که در تعريف محکم و متشابه و معناي آن‌ها در دو آيه (الر كِتابٌ أُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكيمٍ خَبير)۹ و (اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتاباً مُتَشابِها)۱۰ وجود دارد، معناي متشابه و محکم را در اين آيات متفاوت از معناي محکم و متشابه در بالا بيان مي‌کند، همان طور که مفسّران ديگر نيز به اين مطلب اشاره دارند. وي مي‌نويسد:
در آيه (کتابٌ احکمت آياته)۱۱ تمام قرآن با صفت محکم توصيف مي‌شود و مراد از آن اين است که در آن آيات، عيبي نيست و کلام حق، فصيح و با معاني صحيح است. نظم و پيوستگي آن استحکام يافته و داراي حکمت است.

1.انعام /۱۵۱ ـ ۱۵۴

2.اسراء / ۲۳ ـ ۲۶

3.زخرف / ۵۹

4.آل عمران / ۵۵

5.طه / ۵

6.فتح / ۱۰

7.ج۲، ص ۱۶۴ و ۱۶۵

8.همان جا

9.هود / ۱

10.زمر / ۲۳

صفحه از 226