مفهوم‌شناسي زيارت در فرهنگ اسلامي - صفحه 238

اين متن، شاهد صدقي است بر اين مطلب که لله و في الله بودن، نشان‌دهنده دو شرط و دو مفهوم است؛ چرا که بيان‌كردن دو گزاره لله و في الله در اين متن نه حشو است و نه تأکيد، بلکه با گزاره لله، ضرورت داشتن نيت و قصد صحيح براي زيارت روشن مي‌شود و با گزاره في الله، ضرورت هم‌خواني اين عمل با معيارهاي صحيح و بودن آن در مسير درست (‌سبيل الهي)‌.
از رهگذر شرط‌ها و قيدهاي مطرح‌شده در نصوص، هم‌گرايي نصوص روايي با آيات الهي نيز، به ‌خوبي تبيين مي‌شود؛ چنان‌که قرآن هدف‌هاي نادرست، مانند بيهودگي، اشتغال به تفاخر و... را که در مقابل حق است، از آسيب‌هاي زيارت مي‌‌داند و نصوص روايي نيز، براي جهت‌دهي صحيح به زيارت و جلوگيري از گرفتارشدن آن در دام چنين آفاتي، هم‌چنين براي بهره‌مندي از زيارت مطلوب، آن را به لله و في الله بودن مقيد و اين‌گونه مسير صحيح اين مفهوم را پي‌ريزي مي‌كند.
البته شرايط ديگري، مانند صداقت و راستي در قصد و عمل زائر نيز، در باره زيارت در روايات اسلامي‌ بيان شده است؛ مانند روايتي كه از امام صادق عليه السلام نقل شده است: «لا يأتيه خداعاً و لا استبدالاً»۱ امّا اين شرايط را نيز مي‌‌توان، زير مجموعه همان دو شرط قرار داد.

نتيجه

بررسي مجموعه منابع مؤثر در مفهوم‌شناسي زيارت در فرهنگ اسلامي‌ ـ‌ که شامل مباحث لغوي، قرآني و بررسي نصوص روايي است ‌ـ شاخص‌هاي اساسي مفهوم زيارت را نمايان مي‌‌سازد. اين شاخص‌ها را مي‌‌توان در چند محور كلي جمع‌بندي كرد:
ضرورت داشتن قصد و اراده در ديدار؛
ضرورت داشتن هدف‌هايي صحيح و پرهيز از تغافل (لله و في الله بودن زيارت و صداقت در رفتار)؛
صحّت اطلاق لفظ زيارت بر احيا، اموات و اماکن.
بنا بر اين، مي‌‌توان گفت كه زيارت، ديدار ديگري۲ است، بر اساس اراده و براي مطلوبي صحيح که در مسير الهي قرار گيرد و قيد حيات‌داشتن يا نداشتن ديگري، در آن موضوعيت ندارد.
اين مفهوم، مفهومي رايج، انساني و متعارف است و اسلام با شناساندن آن، مسير تکامل آن را نيز نشان مي‌دهد.

1.الكافي، ج ‌۲، ص ۱۷۷، ح ۷

2.. چه انسان باشد چه غير او، مانند برخي اماکن.

صفحه از 239