أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ لِسَانِه؛ خوشا آن كه خود را خوار انگاشت، و كسبى پاكيزه داشت، و نهادش را از بدى بپرداخت، و خوى خود را نيكو ساخت و زيادت مالش را بخشيد و زبان را از فزونگويى دركشيد 1 ».
مهارت پرسش کردن
پرسش کردن يکي از رايجترين و در عين حال از سادهترين مهارتهاست. پرسش، نوعي مطالبه اطلاعات است ۲. اين مطالبه ممکن است به صورت کلامي يا غير کلامي باشد. استفاده از اين مهارت، درک روشنتر و واضحتري ميان افراد پديد ميآورد. پرسش کردن، مخاطب را به پاسخ دادن ترغيب ميکند.
آموزههاي ديني، به پرسيدن از آن چه نميدانند و مراجعه به خبره براي پاسخيابي توصيه کرده است و افراد به پرسيدن تشويق شدهاند: (فَاسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون۳؛ اگر اين موضوع را نميدانيد [برويد] از اهل اطلاع بپرسيد۴.
امير المؤمنين عليه السلام نيز مردم را تشويق ميکرد تا از ايشان سؤال کنند: «أَيهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي؛ اى مردم! پيش از آن كه مرا نيابيد، آن چه مىخواهيد بپرسيد۵».
پرسيدن بايد براي فهميدن و افزايش اطلاعات باشد، نه براي آزار دادن، انتقام گرفتن و بي احترامي به مخاطب: «سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ الْمُتَعَنِّت؛ همواره براى كسب آگاهى پرسش كن نه براى بهانهجويى و توليد دردسر؛ زيرا نادانِ آماده يادگيرى، شبيه عالم است؛ و عالم و دانشمندِ خلافگو، همچون نادانى است بهانهجو و ناراحتكننده۶».
سؤال بايد در مکان و موقعيت مناسب مطرح شود. هنگام پرسش کردن، بايد از طرح پرسشهاي بيشمار، نابهنگام و خصوصي خودداري کرد.
هنگامي که مردي از طايفه بنياسد، از حضرت علي عليه السلام در موقعيت نامناسبي پرسش کرد، امام به آن مرد فرمود که تو بيهنگام پرسش کردي. اما هر کسي حقّ سؤال کردن دارد و احترام به او واجب است و بايستي به سؤال او پاسخ داده شود: «يا أَخَا بَنِي أَسَدٍ إِنَّكَ لَقَلِقُ الْوَضِينِ تُرْسِلُ فِي غَيرِ سَدَدٍ وَ لَكَ بَعْدُ ذِمَامَةُ الصِّهْرِ وَ حَقُّ الْمَسْأَلَة؛ تو مردى مضطرب و دستپاچهاى، بى موقع پرسش ميكنى اما در عين حال احترام خويشاوندى و بستگى برقرار، و حق پرسش محترم است۷».
نکته ديگري که در پرسش و پاسخ دو نفر بايد به آن توجه شود اين است که اگر فرد پاسخ سؤال را نميداند، بايد بگويد «نميدانم» و سعي نکند براي پنهان کردن ناآگاهي خود، مخاطب را
1.نهج البلاغه، حکمت ۱۲۳
2.مهارتهاي اجتماعي در ارتباطات ميانفردي، ص۱۰۹
3.نحل / ۴۳
4.برگزيده تفسير نمونه، ج۲، ص۵۷۰
5.نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹
6.نهج البلاغه، حکمت ۳۲۰
7.نهج البلاغه، خطبه ۱۶۲