گمراه کند؛ زيرا روزي موضوع آشکار ميشود و ميان طرفين ارتباط، بياعتمادي پديد ميآيد. در حکمت 85 نهج البلاغه آمده است: «مَنْ تَرَكَ قَوْلَ لَا أَدْرِي أُصِيبَتْ مَقَاتِلُهُ؛ كسى كه جمله "نمىدانم" را ترك كند، خود را به كشتن خواهد داد».
امير المؤمنين عليه السلام در بسياري از خطبهها و نامههاي خويش از مهارت پرسش کردن بهره جسته و با اين روش، توجه مخاطب را به سوي خود جلب کرده است: «أَ فَرَأَيتُمْ جَزَعَ أَحَدِكُمْ مِنَ الشَّوْكَةِ تُصِيبُهُ وَ الْعَثْرَةِ تُدْمِيهِ وَ الرَّمْضَاءِ تُحْرِقُهُ فَكَيفَ إِذَا كَانَ بَينَ طَابَقَينِ مِنْ نَارٍ ضَجِيعَ حَجَرٍ وَ قَرِينَ شَيطَانٍ؛ آيا ناراحتىِ يكى از خودتان را بر اثر خارى كه به بدنش فرو مىرود، و زمين-خوردنى كه مختصرى او را مجروح مىسازد، يا ريگهاى داغ بيابان که او را رنج مىدهد ديدهايد؟ پس چگونه است آن گاه كه در ميان دو طبقه آتش در كنار سنگهاى گداخته، و قرين شيطان قرار گيرد؟۱».
نمونه ديگري از پرسش کردن، در خطبه 192 مشاهده ميشود: «أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى الْآخِرِينَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَع؛ مگر نمىبينيد خداوند انسانها را از زمان آدم تا انسانهاى آخرين اين جهان، با سنگهايى كه نه زيان مىرسانند و نه نفع مىبخشند، نه مىبينند و نه مىشنوند آزمايش کرده است؟».
مهارت توضيح دادن و ارائه اطلاعات
مهارت توضيح دادن، زيرشاخهاي از مهارت سخن گفتن است که در آن، اطلاعات با روش توضيحي به مخاطب منتقل ميشود. پژوهشها نشان ميدهد در هنگام توضيح دادن، ايجاد تغيير در صدا، ژستها، حرکات و علامتدهي کلامي و غير کلامي ميتواند توجه مخاطبان را جلب کند و منظور، بهتر انتقال يابد ۲.
حضرت علي عليه السلام از اين شيوه، براي ترسيم وقايع و رخدادها استفاده کرده است. ايشان موضوعات را به طور کامل براي مخاطبان خود توضيح داده و هيچ چيز را در پرده ابهام نگذاشته است؛ از جمله در خطبه 3 نهج البلاغه ايشان جهت روشنگري، اوضاع پيش از خلافت خود را به صورت مبسوط در عبارات كوتاه و بسيار مؤثر براي مردم بيان ميکند و در پايان، داستان بيعت مردم را با خود شرح مىدهد و اهداف پذيرش بيعت را در جملههاى بسيار زيبا و الهامبخش بيان مىفرمايد.
نمونه ديگري از مهارت توضيح دادن و ارائه اطلاعات، در خطبه 16 است. حضرت علي عليه السلام در اين خطبه به برنامههاي حکومتي خود پس از خلافت پرداخته وآن را به طور کامل براي مردم توضيح داده است. اين خطبه، از نخستين خطبههايى است كه پس از قتل عثمان و به حكومت
1.نهج البلاغه، خطبه ۱۸۳
2.مهارتهاي اجتماعي در ارتباطات ميانفردي، ص۱۹۵ ـ ۲۱۳