ب. اصلاح نفس

هر انساني مجموعه‌اي از عيب‌ها و نقص‌ها را در خود دارد و تنها راه نجات، پرداختن به نفس خويش است تا به اين عيوب پي برد و در جهت رفع آن‌ها تلاش کند و سرانجام به صورت انساني کامل درآيد. افزون بر آن، اگر انسان به خويشتن اهميت ندهد، هيچ کس به او اهميت نخواهد داد.
معلم انسان‌سازي، حضرت امير المؤمنين عليه السلام در خطبه 157 نهج‌ البلاغه در باره اهميت پرداختن به خويشتن چنين بيان فرمود: «فَمَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِغَيرِ نَفْسِهِ تَحَيرَ فِي الظُّلُمَاتِ وَ ارْتَبَكَ فِي الْهَلَكَاتِ وَ مَدَّتْ بِهِ شَياطِينُهُ فِي طُغْيانِهِ وَ زَينَتْ لَهُ سَيئَ أَعْمَالِه‏؛ آن كس كه توجهش را از خويش بازدارد، در تاريكي‌ها متحير مى‏ماند، و در مهلكه‏ها غوطه‏ور مى‏شود، و شياطين او را در مسير طغيان به پيش مى‏رانند، و اعمال ناشايسته‏اش را در نظرش جلوه مى‏دهند».
اگر انسان نفس خويش را اصلاح و از معصيت دوري نکند، فرد ديگري براي او اين کار را انجام نمي‌دهد. هر فرد بايد حساب‌رس کارهاي خويش باشد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ لَمْ يعَنْ عَلَى نَفْسِهِ حَتَّى يكُونَ لَهُ مِنْهَا وَاعِظٌ وَ زَاجِرٌ لَمْ يكُنْ لَهُ مِنْ غَيرِهَا لَا زَاجِرٌ وَ لَا وَاعِظ؛ آگاه باشيد، آن كس كه به خويش كمك نكند و واعظ و مانعى از درون جانش براى او فراهم نگردد، از ديگران واعظ و مانعي نخواهد يافت^۱».

ج. عزّت نفس

عزّت نـفس، اساسي‌ترين بخش شخصيت فرد است كه در تمام جوانب زندگي او، به نحوي آشکار مي‌شود. عزّت نفس، عبارت است از ميزان ارزشي كه فرد براي صفات و ويژگي‌هاي شخصي و ذهني خود قائل است. احساس ارزش‌مندي يا عزّت نفس، نشان‌دهنده احساس احترام به خود و ارزشي است که فرد بر خود مي‌نهد و نماينده انتظاراتش از خويش است. افراد برخوردار از عزّت نفس، راحت و مطمئن هستند، مي‌توانند صاف و شفاف با ديگران ارتباط برقرار کنند، ارزش و اهميت خويش را مي‌شناسند و به خود اعتماد دارند. اين‌ گونه افراد توانايي‌هاي خود را مي‌شناسند و آن‌ها را ارزيابي مي‌کنند. بر عکس، افراد بدون عزّت نفس، خود را حقير و بي ‌ارزش حس مي‌کنند، بر ديدگاه‌هايشان سرپوش مي‌گذارند و در برقراري ارتباط با ديگران دچار مشکل مي‌شوند ².
بسياري از مشکلات اجتماعي از آن جا سرچشمه مي‌گيرد که شخص در ارزيابي قدر و منزلت خويش گرفتار اشتباه مي‌شود؛ پديده‌اي که دليلش نداشتن شناخت کافي از خويشتن است. حضرت علي عليه السلام چنين فردي را نادان مي‌شمرد. ايشان کسي را که قدر و منزلت خويش را بشناسد عالم مي‌داند: «الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَلَّا يعْرِفَ قَدْرَه؛ دانا كسى است كه قدر خود را