هویت نگارنده «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»؛ تحلیلی انتقادی بر دیدگاهها و طرح نگاهی نو
سال
1399 / شماره پیاپی
97 /
صفحه
117-146
چکیده :
مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه کتابی است با مضمونی عرفانی و اخلاقی که برای اولین بار توسط سید بن طاووس معرفی شده است. نویسنده این کتاب هیچگاه مشخص نبوده و از آنجایی که تمامی بابهای صدگانه آن با عبارت «قال الصادق(ع)» آغاز میشود، از جمله آثار منسوب به امامان: به شمار میآید. تاکنون داوریهای مختلفی درباره درستی یا نادرستی این انتساب مطرح شده است. داوریهای صورت گرفته در طول تاریخ درباره نگارنده این کتاب را میتوان منحصر در هشت شخصیت دانست که عبارتاند از: هشام بن حکم، فضیل عیاض، شقیق بلخی، سلیمان صهرشتی، ابوالقاسم قشیری، ابوالحسن شاذلی، شهید ثانی و عارفی مربوط به اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم از صوفیه خراسان. یافتههای تحلیلی این پژوهش با موضوع نسخهشناسی کتاب و تحلیل متنی درباره محتوای کتاب و بررسیهای تطبیقی با سایر متون عرفانی و تاریخی نشان میدهد که هر کدام از این نظریهها دارای کاستیهایی هستند. این یافتهها نشان میدهد که نویسنده مصباح اولاً یک عارف صوفی است؛ ثانیاً وی یک سنی مذهب است که وجود قراین متنی و عدم وجود دلیلی بر شیعه بودن وی آن را به اثبات میرساند. همچنین قول برگزیده در تحقیق حاضر آن است که نویسنده مصباح الشریعه صوفی سنی مذهبی است که به بازه زمانی دهههای پایانی قرن چهارم تا دهههای پایانی قرن پنجم تعلق دارد. نظریه برگزیده مبتنی بر تحلیل نسخ خطی و تحلیلهای تاریخی و سبکشناسی آثار و اصطلاحات صوفیه است. این مقاله در حد توان، ابداع احتمالی نو را در میان آورده است.
کلیدواژههای مقاله :نسخ خطی ، تحلیل محتوایی ، امام صادق علیه السلام ، مصباح الشریعه ، کتب منسوب