1 ـ مقدمه

الف ـ سخنى در باره شيخ مفيد(ره):

ابوعبداللّه محمدبن محمدبن نعمان بن عبدالسلام عكبرى بغدادى در ذيقعده سال 336 هـ ق در عكبرى ـ كه در ده فرسنگى بغداد واقع شده است ـ چشم به جهان گشود و در شب جمعه سوم رمضان سال 413 هـ.ق در بغداد وفات يافت. از القاب وى مى توان به « شيخ مشايخ شيعه » و « فخرمكتب » اشاره كرد.
شيعه و سنى بر علم و فضل و عدالت و وثاقت و جلالت شأنش اتفاق نظر دارند. وى استاد سيد مرتضى و شيخ طوسى بوده و سيد مرتضى در «ميدان اشنان» بغداد بر پيكر او نماز خوانده است.
شيخ مفيد، فقيه و متكلم اماميه اثنى عشرى است كه در عصر خود در تمام علوم، به ويژه علم كلام تبحر داشت. مكتب كلامى شيعه در عصر او به اوج كمال خود رسيد و كرسى علم كلام كه در آن زمان يكى از بزرگترين مناصب علمى بشمار مى آمد به وى تعلق داشت، ابن النديم در باره او مى گويد: « انتهت فى عصرنا رياسة متكّلمى الشيعة اليه، مقدم فى صناعة الكلام على مذهب اصحابه، دقيق الفطنة، ماضى الخاطر، شاهدته فرأيته بارعا ». (الفهرست، ص 226)
از مفاد كلام تراجم نگاران بر مى آيد كه وى در مناظره و حاضر جوابى تبحر و مهارت خاصّى داشته است. وى معاصر « قاضى عبدالجبار » و « قاضى ابوبكر باقلانى » بود، با آن دو مناظراتى داشت و همين مناظرات باعث شهرت او و تقرب او نزد « عضدالدوله ديلمى » گرديد. و گويند لقب مفيد را « على بن عيسى رمانى معتزلى » يكى از متكلمان نامى آن زمان در عهد جوانى شيخ به وى داده است.
« يافعى » گويد: مفيد در كلام و فقه و جدل برجسته بود و با اهل هر عقيده و هر مسلك بزرگ و با عظمت در دولت آل بويه، مناظره مى كرد. (مرآه الجنان، ج 3، ص 28) از سخن خطيب بغدادى در تاريخ بغداد چنين بر مى آيد كه اهل سنت از تأثير سخن شيخ مفيد و استحكام منطق وى در دعوت به مذهب شيعه به تنگ آمده بودند و با ارتحال وى، آسوده شدند. (تاريخ بغداد، ج 3، ص 231)