طور مستدل و با برهان ارائه كند ـ سامان بخشيده بود. ^۱

2 ـ معرفى كتاب « جوامع الكلام فى دعائم الاسلام»

1 ـ 2. كليات

شيخ آقا بزرگ تهرانى اين كتاب را به همراه « الوافى » تأليف محمدبن مرتضى، معـروف به ملامحسـن فيـض كاشانـى (1008 ـ 1090 هجـرى)، « وسايل الشيعه » تأليف محمـدبـن حسـن، معـروف به شيـخ حـرّ عاملـى (1033 ـ 1104 هجـرى قمـرى) و « بحارالأنوار » تأليف محمد باقربن محمّد تقى مجلسى، معروف به علّامه مجلسى (1037 ـ 1110 هجرى قمرى)، جوامع حديثى چهارگانه متأخران مى داند. ^۲ كه توسط « محمدون اربعة » ^۳ تاليف گرديده است. ^۴ محدث نورى در خاتمه مستدرك الوسائل ^۵ نيز اين اثر را چنين معرفى مى كند: « و هو كتاب شريف نافع ».
توضيح اينكه آقاى محمد بركت در دفتر ششم از « مجموعه ميراث حديث شيعه » (ص 529 ـ 526) به معرفى اين كتاب پرداخته اند.
در اين مقاله، آدرس 13 نسخه شناخته شده از جوامع الكلم آمده است. بر اين تعداد، بايد 2 نسخه جديد ياب ديگر، كه دركتابخانه مرحوم محدث ارموى بوده اضافه شود. بدين ترتيب 15 نسخه خطى از جوامع الكلم ـ تا بحال ـ شناسايى شده است، كه هفت نسخه از آنها در كتابخانه مرحوم محدث ارموى بوده و اكنون در مركز احياء ميراث اسلامى در قم نگهدارى مى شود.
استاد سيد احمد حسينى اشكورى در معرفى اين كتاب و فهرست آن بر اساس سه نسخه موجود در كتابخانه آيه الله مرعشى مى نويسد:
«تنظيم اين كتاب، شبيه است به تنظيم كتاب كافى كه مشتمل بر اصول اعتقادى و