مقدّمه

شخصيّت انسانى متشكّل از منظومه‏اى اعتقادى و تركيبى روانى ـ عاطفى است كه در روند متعالى خود، به شكل‏گيرى اراده و عزمى مى‏انجامد كه رفتار آگاهانه و هدفمندى را به دنبال دارد.
اسلام به اقتضاى واقعگرايى و فطرى بودنش، همه اين ابعاد را مورد توجّه قرار مى‏دهد تا هماهنگى انسان را با مسيرى كه اهداف الاهى آفرينش او را برآورده سازد، تضمين كند. اين همان چيزى است كه در آيات قرآن و سنّت شريف نبوى، شاهد آنيم. حضرت على عليه ‏السلام مى‏فرمايد: «عقلها پيشواى انديشه‏ها، انديشه‏ها پيشواى دلها، دلها پيشواى حواس و حواس پيشواى اندامهاى آدمى‏اند.» (5: ج 1، ص 96)
از آنجا كه روايات وارده از ائمّه اهل بيت عليهم ‏السلام ـ هم با بررسى ظاهر آنها و هم از راه تأكيد بسيار روشنى كه در سخنان خويش در اين باره دارند (2: ج 18، ص 58؛ 4: ج1، ص 53) ـ پرشكوه‏ترين تعبير را از قرآن و سنّت نبوى دارند، مى‏بينيم كه آن بزرگواران عليهم ‏السلام بر ابعاد ياد شده، انگشت مى‏گذارند و تعبير مطلوبى از آن ارائه مى‏دهند. ما در اين مقاله، بر كتاب «الكافى» به عنوان قديمى‏ترين منبع حديثى تأليف شده در قرن چهارم هجرى و مهم‏ترين منبع حديث از نظر اماميها، به لحاظ اشتمال بر روايات بسيار زيادى كه مورد توجّه و اعتماد آنان است، تأكيد مى‏كنيم و با اينكه به صحّت همه آنچه مرحوم كلينى رحمه‏الله روايت كرده، باور نداريم، ولى تكيه بر آنها را مى‏پذيريم؛ زيرا او خود در مقدّمه‏اش يادآور شده كه روايات گردآورى شده را از كسانى نقل كرده كه به علم آنها اطمينان داشته؛ هر چند برخى را در شمار نوادر ياد كرده است. و چنان كه در روايت نيز آمده است، بر لزوم استناد تنها به روايات مورد اتّفاق نظر ـ و نه نادر يا غير متعارف ـ تأكيد مى‏كنيم. در پايان مقاله، به اين نكته نيز اشاره خواهد شد. در اينجا، در پى رسيدن به تصويرى از قرآن هستيم كه طى