درباره اراده و كلام اختلاف است. مشهور، آنها را از صفات ذات شمرده‏اند. (9: ص284)
ثقة الاسلام كلينى و مفيد و قاضى سعيد و مجلسى و علّامه طباطبايى اراده را از صفات فعل مى‏شمارند. (9: ص 284؛ 2: ص 16؛ 10: ج 2، ص 465؛ 12: ج 2، ص 22)

طرح مسئله

در اين نوشتار، ديدگاه ثقة الاسلام كلينى را درباره ضابطه صفات ذات و صفات فعل و جايگاه اراده و اينكه آيا اراده از صفات ذات يا از صفات فعل است، پى مى‏گيريم.
هر دو مسئله مورد اختلاف است. كلينى معتقد است كه صفات ذات، ضدّ وجودى ندارند و اتّصاف ذات خداى متعال، تنها به يك طرف ضد، ممكن است؛ ولى صفات فعل، ضدّ وجودى دارند و اتّصاف ذات به هر دو طرف، جايز است.
قاضى سعيد قمى ضابطه فوق را از نظر كلّيّت و جامعيّت، مورد اشكال قرار داده و ضابطه‏اى پيشنهاد كرده است كه به نظر وى از كلّيّت و جامعيّت، برخوردار است. (10: ج 2، ص 465)
در مورد اراده و اينكه آيا از صفات ذات يا صفات فعل است، اختلاف است. قول مشهور اين است كه اراده از صفات ذات است ولى بزرگانى چون كلينى و صدوق و مفيد ^۱ و شيخ شيوخ طائفه ناجيه و قاضى سعيد قمى و در دوران معاصر، علّامه طباطبايى معتقدند كه از صفات فعل است؛ هر چند اينان درباره مناط قاعده صفات فعل، با يكديگر اختلاف دارند. (9: ص 284؛ 8: ج 1، ص 238)
چراغ فروزانى كه فرا راه اين بزرگان است، رواياتى است كه از امامان معصوم عليه ‏السلام نقل شده است. اينان بر اينكه اراده از صفات فعل است اصرار ورزيده‏اند. در عين