جستاری بر حسن و قبح عقلی از دیدگاه نهجالبلاغه
سال
1400 / شماره پیاپی
33 /
صفحه
57-70
چکیده :
حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش کلام اسلامی است که نتایج مختلفی در حوزهها و شاخههایی چون اخلاق و عقاید دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعی و محصول احکام میدانند و معتزله و شیعه آن را از احکام عقل و مقدّم بر شرع دانستهاند. طبق دیدگاه دسته دوم، حسن و قبح احکام، تابع مصالح و مفاسد آنهاست. حکم حَسَن تابع مصلحت و حکم قبیح دارای مفسده است. البته به جهت محدودیتهای عقل آدمی، یافتن مصالح و مفاسدِ پشتیبان و یا حسن و قبح احکام، صرفا برای برخی احکام محقق میشود نه بهصورت قاعده کلی. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی مبتنی بر روشی کتابخانهای در پی تحقیق پیرامون نگرش نهجالبلاغه به مسئله حُسن و قبح و پاسخ به این سؤال است که آیا میتوان از آن بر نظریه حسن و قبح اقامه دلیل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوری پژوهش ممکن است برخی ادعا کنند که این کتاب دغدغه مسأله حسن و قبح را نداشته و اشارهای به این اصل ندارد. حال آنکه از برخی تعابیر آن میتوان بر اثبات و تأیید مدعای این اصل مهم کلامی بهره گرفت. از این رو، به کمک نگرش نهجالبلاغه به مسئله فطرت، نقش و جایگاه عقل و همچنین گوشههایی از بیانات امام (ع) میتوان پاسخ پرسش پژوهش را یافت؛ با توجه به این نکته که عقلی بودن حسن و قبح، وجدانی است. اقامه دلایل و شواهد نقلی بر آن بیشتر جنبه تنبیهی و برطرفکنندگی غبار غفلت از آن دارد.
کلیدواژههای مقاله :حسن و قبح عقلی، نهجالبلاغه، حسن و قبح شرعی، عقل، فطرت