امام خميني (1378 ش) در تفسير سوره حمد آورده است: «رحمت رحماني، مقام بسط وجود است و رحمت رحيمي، مقام بسط کمال وجود. پس وجود، با رحمت رحماني پديدار شد و هر پديده‌اي، با رحمت رحيمي، به کمال معنوي و هدايت باطني خويش مي‌رسد» (ص 213). با توجّه به همين تفسير و برداشت است که ابن عربي معتقد است که جهان، با (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ) پديد آمد.¹ بنا بر اين، «اين جلوه رحمت رحمانيه است که نظام عالم وجود، مطلقاً بر پايه آن نهاده شده» (همان، ص 221).
نتيجه نياز به خدا در افراد، «فعّال كردن»² رفتار است از طريق تشويق و تطميع فرد، به مبادرت به انجام دادن آنچه خدا خواسته و يا فرمان داده است، و نيز اجتناب از آنچه خدا منع و نهي كرده است، به اين اميد که به پيامدهاي مثبت پيروي كردن از اين اوامر و نواهي، دست يابد. لازم به توضيح است که انسان، به طور طبيعي، از ويژگي جلب منفعته برخوردار بوده و براي کسب سود يا دست يافتن به موقعيتي خوشايند، تلاش مي‌کند. بنا بر اين، چنانچه بداند که انجام دادن رفتاري خاص، پيامدهاي مثبتي به همراه خواهد داشت، اميد در او برانگيخته مي‌شود و براي کسب منفعت و دست يافتن به آن، اقدام مي‌کند.
اين مسئله، در آيات و روايات فراواني نيز مورد اشاره و تأکيد قرار گرفته است. خداوند متعال در آيه‌اي،‌ پس از توضيح اوصاف مؤمنان، آنها را از نظر اعمال و رفتارشان، اين گونه معرفي مي‌کند: «شبها از بستر خواب برمي‌خيزند و [در دل شب،] با بيم و اميد [و ناله اشتياق در نماز شب]، خداي خود را مي‌خوانند و از آنچه به آنها روزي كرده‌ايم، به مسكينانه انفاق مي‌كنند».³امام صادق عليه السلام در مورد گروهي که پيوسته گناه مي‌کنند و مي‌گويند اميدواريم، ضمن تکذيب ادعاي اميد بدون عمل آنها، به عنوان يک اصل، بيان مي‌دارند که اميد،

شريف (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) آغاز شده است، ضمن آن که تمامي سوره‌هاي قرآن (بجز يک سوره) نيز با همين آيه، آغاز شده‌اند.
به عبارت ديگر، پس از ذکر نام «الله» ـ که اسم جامع است و جلوه جامع همه جلوه‌هاي حق تعالي است ـ ، اسم رحمان و رحيم، به عنوان جلوه‌هاي آن اسم جامع آمده است (امام خميني، 1378 ش، ص 104ـ105)، که البته به نظر مي‌رسد وقتي ابتدا مي‌آيند و با هم مي‌آيند و مکرر در مکرر مي‌آيند، اينها همگي مي‌تواند نشان‌دهنده اهميت آنها باشد. کما اين که امام خميني (1378 ش) در تفسير همين ابتدا آمدن و همراه آمدن اين نام‌ها با اسم «الله»، تأکيد مي‌کنند که «با اين اسم الله که جامع همه کمالات است به مرتبه ظهور، رحمان و رحيمش را ذکر فرموده است از باب اين که رحمت است و رحمانيت است و رحيميت است؛ و اوصاف غضب و انتقام و امثال اينها تبعي است. آن که بالذات است، اين دو است، رحمت بالذات است، و رحمانيت و رحيميت بالذات است؛ آنهاي ديگر، تبعي است» (ص105).
رحمن و رحيم ـ که از امّهات اسماي الهي هستند (همان، ص 39) و هر دو، مشتق از رحمت بوده و در آنها عطوفت و رقّت، مأخوذ است ـ ، دو نام لطيف هستند که يکي از ديگري، لطيف‌تر است: رحمان، يعني لطف کننده، و رحيم، يعني مهرباني کننده با بندگانش (همان، ص 25ـ26).
امام خميني (1378 ش) با ذکر مستنداتي، از جمله آيه 156 سوره اعراف،^۱ «رحمان» را محيط‌ترين اسماي الهيه مي‌داند، و به همين دليل هم هست که بر ديگر تجليّات خداوند، مقدّم شده است. کما اين که اين مسئله در دعاي امام صادق عليه السلام نيز به روشني، مورد اشاره قرار گرفته است. ^۲