دلبستگي،^۱ پيوند عاطفي نسبتاً پايداري است که بين کودک و يک يا تعداد بيشتري از افرادي که نوزاد، در تعامل منظم و هميشگي با آنهاست، ايجاد مي‌شود. زندگي نوزاد انسان، حول محور يک شخص خاص ـ که قابل دسترسي است و به طور منظّم، به نيازهاي مراقبتي او پاسخ مي‌دهد ـ مي‌چرخد. بدين ترتيب، در جريان نخستين سال زندگي کودک، شخص يا اشخاصي که به صورت منظّم، به نيازها و درخواست‌هاي وي پاسخ مي‌دهند، سرانجام، موضوع دلبستگي وي قرار مي‌گيرند (مظاهري، 1377ش).
البته نظريه‌پردازان دلبستگي، به اتّفاق بر اين نکته تأکيد کرده‌اند که دلبستگي، فرايندي صرفاً مربوط به دوره کودکي نيست و در همه سنين، وجود دارد. بنا بر اين، بايد به عنوان سازه‌اي در گستره حيات، مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد (بالبي، 1969م؛ اينثورث و ويتيگ، 1969م؛ آنتونوکي، 1976م؛ ويس، 1982م؛ اشترن، 1985م؛ همگي، به نقل از: مظاهري، 1378ش).
در همين چارچوب نيز پژوهشگران بسياري، اين نظريه را به روابط بزرگ‌سالان (از جمله: وست و شلدون کلر، 1994م؛ ويس، 1982م؛ هزن و شيور، 1987م؛ سيمپسون،1990م؛ کرکپاتريک و ديويس، 1994م؛ بينگ هال، 1995م؛ فيني و نولر، 1996م؛ مظاهري، 1379ش) و حتي رابطه انسان با خدا (از جمله: کرکپاتريک و شيور، 1996م؛ کرکپاتريک، 1999م؛ آرژيل، 2000م؛ روات و کرکپاتريک، 2002م؛ تقي ياره و همکاران، 1384ش؛ شهابي زاده و همکاران، 1385ش)، تعميم و گسترش داده‌اند. در فصل دوم اين گزارش، نظريه «کرکپاتريک» در خصوص کاربرد نظريه دلبستگي در توضيح رابطه انسان با خدا، با تفصيل بيشتري، مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
همان گونه که اشاره شد، در دلبستگي، پاسخگويي منظّم به نيازهاي مراقبتي فرد ـ که در زبان حديث، تحت عنوان احسان و انعام آمده است ـ ، پيش‌نياز اصلي شکل‌گيري اين رابطه است. البته ذکر اين نکته نيز ضروري است که اگر چه شکل‌گيري اين محبّت، مستلزم و مشروط به دريافت احسان است، تداوم آن، لزوماً

که در حق او شده، توجّه پيدا کند، محبّت نسبت به عامل احسان و انعام، در وجودش برانگيخته مي‌شود. حديثي از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله در اين خصوص نقل شده است که به روشني، اين موضوع را بيان کرده است. ايشان مي‌فرمايد: «قلب‌ها بر محبّت کسي که به آنها احسان مي‌کند و دشمني با کسي که با آنها دشمني مي‌کند، سرشته شده است».^۱
همان ‌گونه که در اين حديثْ روشن است، به عنوان يک قاعده کلّي، تصريح شده که احسان، عامل برانگيختن محبّت، و بدي، عامل برانگيختن بغض و دشمني است. در حديث ديگري، امام علي عليه السلام با بيان يک قاعده کلّي احسان را سبب محبّت^۲ دانسته است. بدين ترتيب، محبّت به خداوند نيز با توجّه به احسان و انعام او در حق بشر، برانگيخته مي‌شود. با توجّه به اين قاعده کلّي است که پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرموده است: «...خدا را به خاطر نعمت‌هايي که به شما ارزاني داشته، دوست بداريد».^۳
توضيح اين مسئله در چارچوب «نظريه دلبستگي»^۴ ـ به عنوان يکي از برجسته‌ترين دست‌‌‌آوردهاي روان‌شناسي معاصر ـ نيز کمک‌کننده خواهد بود. اين نظريه ـ که فرايند شکل‌گيري پيوندهاي عاطفي را توضيح مي‌دهد ـ توسط بالبي^۵ (1969، 1973 و 1980م، به نقل از مظاهري، 1377 ش) ارائه شده است. مفهوم محوري و اصليِ اين نظريه، به توضيح و تشريح اين نکته مي‌پردازد که چگونه طفل شيرخوار، از نظر عاطفي و هيجاني، نسبت به شخصي که به طور اصلي، وظيفه نگهداري از وي را بر عهده دارد (مادر يا تصوير مادرانه^۶ ) دلبسته مي‌شود.