بررسى تاريخى: سير تاريخى نسبت سرداب در قرن هفتم

در اين‏جا بايد درنگى از سر تأمّل و پژوهش داشته باشيم، درباره‏ى منشأ و تاريخچه‏ى نسبت‏دادن اين عقيده به شيعه.
پندارهايى در اين زمينه هست كه به شيعه نسبت مى‏دهند، از جمله اين كه:
ـ غيبت امام مهدى عليه ‏السلام در اين مكان است و مادرش در آن‏جا بدو مى‏نگرد.
ـ حضرتش در دوره‏ى غيبت، در سرداب زندگى مى‏كند.
ـ خروج آن حضرت، از سرداب خواهد بود.
دانشمندان شيعه هيچ‏گاه چنين مطالبى در كتاب‏ها يا بيانات خود نياورده‏اند بلكه به انكار آن پرداخته‏اند. با اين همه، اين مطالب، پيوسته به شيعه نسبت داده مى‏شود.
وقتى در اين نسبت‏ها پژوهش كنيم، اخبار آن را متناقض مى‏يابيم، چرا كه سرداب در خانه‏ى امام عليه ‏السلام در سامرّا قرار دارد و در سال 265، از سلطه و پيامدهاى آن خارج شده است، امّا نخستين كسى كه اين نسبت را به شيعه داده، ـ تا آن‏جا كه پژوهش نگارنده نشان مى‏دهدـ ياقوت حموى (متوفى 626) است. او در كتاب معجم البلدان ذيل «سامراء» ـ بعد از ذكر درجه و خط عرضى و طولى آن‏ـ