آورده است. ابنحوشب در آخر اين روايت، مىگويد كه فقط براى خشم آوردن حجّاج، اين نظر را به آن جناب نسبت داده است. ۱
سوم. سيوطى، به مناسبت همين آيه، و به نقل از ابنالمُنذِر روايتى دارد ۲ كه تركيبى است از دو خبرِ مندرج در تفسير قمى و تبيان طوسى و به جناب «محمّدبنعلىّ» (بدون تعيين هويّت دقيق) منسوب گشته است. در پايان آن نيز، ابنحوشب ابراز مىدارد كه اين بيان را از بانو امّ سَلَمه آموخته، ولى به قصد خشمگين ساختن حجّاج، جناب «محمّدبنعلىّ» را گويندهى نظر مزبور شناسانده است. ۳
چهارم. محمّدبناسماعيل، و مسلمبنحجّاج، به دنبال نقل حديثى نبوى از أبوهرَيرة دربارهى نزول مسيح در آخرالزّمان، از زبان اين راوى چنين آوردهاند:
وَ اقْرَؤوا إن شِئتُم: «وَ اِنْ مِن أهلِ الكتاب...»۴
پنجم. طبرى ذيل آيه، چند قول از برخى صحابه و تابعين مىآورد از جمله:
إبن عبّاسٍ، قالَ: أنَّهُ سَيُدرِكُ أناسٌ مِنْ أهلِ الكِتابِ حينَ يُبعَثُ عيسى، فَيؤمِنونَ به.
الحسنِ البصرىِّ، قالَ: قَبلَ مَوتِ عيسى، و اللّهِ إنَّهُ الآنَ لَحَىٌّ عِندَ اللّهِ، وَلكِنْ إذا نَزَلَ آمَنوا بِهِ أجمَعونَ.
أبىمالِكٍ، قالَ: ذلِكَ عِندَ نُزولِ عيسَىبْنِمَريَمَ، لايَبقى أحَدٌ مِنْ أهلِ الكِتابِ إلّا لَيُؤْمِنَنَّ بِه.
قَتادَةَ السَّدوسىِّ، قالَ: قَبلَ مَوْتِ عيسى، إذا نَزَلَ آمَنَت بِهِ الْأديانُ كُلُّها.
ابنزَيدٍ قالَ: إذا نَزَلَ عيسَىبنُمَريَمَ، فَقَتَلَ الدَّجّالَ لَمْ يَبقَ يَهوديٌ فِي الْأرْضِ
1.التبيان ۳ / ۳۸۶. سيوطى، بدون اشاره به داستان حجّاج و پرسش او، و بدون آن دنبالهى انكارآميز، مضمون روايت كتاب تبيان را از عبدبنحميد و ابنالمنذر نقل مىكند: الدرّ المنثور ۲ / ۷۳۴.
2.الدرّ المنثور ۲ / ۷۳۴.
3.در توضيح اين سه روايت، به پيوست شماره ۱ رجوع شود.
4.صحيح بخارى ۴ / ۱۴۳؛ صحيح مسلم ۱ / ۱۳۶. احمد حنبل نيز در كتاب المسند ۲ / ۲۹۰ قريب به همين حديث را آورده و در پايان آن دارد: وَ تَلا أبوهُرَيرَة: «وَ إنْ مِن أهلِ الكِتابِ...»