تحقّق يافت، در اين امّت نيز به واقعيّت خواهد پيوست؛ چنانكه پيامبر بزرگ اسلام صلى الله عليه و آله وسلمفرمودهاند:
«لتركبنّ سنن من كان قبلكم شبرا بشبر و ذراعا بذراع» ۱
«آنچه در ميان اقوام گذشته واقع شده، طابق النعل بالنعل اجرا خواهد شد، از هر راهى كه آنها رفتهاند شما نيز قدم به قدم از آن راه خواهيد رفت.»
امّا اينكه چه وقت اين زمينه مهيّا خواهد شد، به مشيّت خدا بستگى دارد كه جز خدا كسى از آن آگاه نيست.
توجّه به اين نكته لازم است كه يكى از شيوههاى قرآن، بيان قواعد كلّى و اجمالى به جاى مصاديق جزئى تفصيلى است و توضيح و تبيين آن حقايق و مصاديق كلّى را به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلمو اهل بيت گرام او وامىگذارد. موارد بسيارى را در قرآن مىتوان ذكر كرد كه به جاى توضيح مفصّل يك اصل، به اجمال به آن پرداخته شده است. به عنوان نمونهى آيهى «أطيعوا اللّه و أطيعوا الرَّسول و أولى الأمر منكم» .
قرآن در اين آيه، همين شيوه را در بيان اصل اطاعت از ائمّه به كار برده است. اصل اطاعت از ولىّ به صراحت در قرآن آمده است؛ امّا بيان اينكه مصاديق ولىّ چيست به پيامبر ارجاع داده مىشود. ۲
خداوند در قرآن همين شيوه را براى بيان «حكومت صالحان» به كار برده است. در اصطلاح قرآن، هلاكت كافران سركش و جايگزين گشتن و به قدرت رسيدن مؤمنان صالح، «استخلاف» ناميده مىشود. ولى مصاديق آن را پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و اهل بيت او عليهم السلام مشخّص كردهاند.
چنانكه گذشت، استخلاف در امم قبل اتّفاق افتاده، ولى غلبهى صالحان تا دامنهى قيامت ادامه پيدا نكرد؛ امّا در امّت پيامبر اسلام با ظهور حضرت مهدى عجّلاللّهفرجه اين امر واقع خواهد شد و پس از ايشان در دورهى رجعت نيز ادامه خواهد داشت. پس از آن حكومت صالحان به قيامت متّصل خواهد شد و افراد فاسق و فاسد ديگر غلبه پيدا نخواهند كرد.
1.كامل سليمان، روزگار رهايى، ترجمه علىاكبر مهدىپور، نشر آفاق ۲ / ۷۱۵.
2.براى روشن شدن مطلب مذكور به روايت امام صادق عليه السلام در تفسير نورالثّقلين ۱ / ۵۰۲ ح ۳۴۳ مراجعه شود.