انسان مى‏آيد. در قرآن متجاوز از بيست مورد امتحان به خدا نسبت داده شده است. هر گروه و جمعيتى به نوعى در اين سنّت الاهى شريك و سهيم است. گروهى در محيط‏هايى قرار مى‏گيرند كه از هر نظر آلوده است، وسوسه‏هاى فساد از هر طرف آن‏ها را احاطه مى‏كند، امتحان بزرگ آن‏ها اين است كه در چنان فضايى هم‏رنگ محيط نشوند و اصالت و پاكى خود را حفظ كنند.
گروهى در فشار محروميت‏ها قرار مى‏گيرند. در اين موقعيت دشوار، وظيفه‏ى آن‏ها حفظ ايمان، حركت بر طبق آيين الاهى و اميد به رحمت خداوند است و همين آزمون آن‏هاست. گروهى ديگر برعكس، غرق در نعمت مى‏شوند و نعمت‏هاى الاهى اعم از مادى و معنوى، در اختيارشان قرار مى‏گيرد، تا دانسته شود آيا در چنين حالتى، قيام به وظيفه‏ى شكر نعمت مى‏كنند يا غرق در غفلت، غرور، خودخواهى، خودبينى، لذّات، شهوات، بيگانگى از جامعه و از خويشتن مى‏شوند.
در سوره‏ى جن مى‏خوانيم:
«و أن لو استقاموا على الطريقة لأسقينا هم ماء غدقا لنفتنهم فيه و من يعرض عن ذكر ربّه يسلكه عذابا صعدا»^۱«و اگر آن‏ها بر طريق ـ ايمان ـ استقامت ورزند، ما آن‏ها را با آب فراوان سيراب مى‏كنيم‏ـ رزق بسيارى روزى‏شان مى‏كنيم‏ـ و هدف اين است كه ما آن‏ها را با اين نعمت فراوان بيازماييم. هر كس از ذكر پروردگارش روى‏گردان شود، او را به عذاب شديد و روزافزونى گرفتار مى‏سازد.»
از اين آيه روشن مى‏شود كه يكى از اسباب مهم امتحان الاهى، وفور نعمت است، آن هم بعد از اين‏كه ايمان و تقواى الاهى پيشه كردند. ^۲ در بحث استدراج توضيح بيشترى درباره‏ى اين موضوع بيان خواهد شد.
خلاصه بايد گفت خداوند در هر نعمت و نقمت، سختى و راحتى، سلامتى و بيمارى، و بالاخره در هر خير و شرّى امتحان به عمل مى‏آورد تا هدف نهايى ايجاد بشريت و آفرينش‏ـ يعنى رسيدن به قلّه‏ى رفيع كمال، پيدايش انسان كامل و