السائر» است كه نقدى بر كتاب «المثل السائر...» ابن اثير جزرى به شمار مىرود و از آثار مهم در بلاغت و از كتب معتبر در نقد است. (آصف، 2 / 642 به نقل از ابن خلكان؛ همچنين ديگر آثار ابن ابى الحديد را بنگريد به ابوالفضل ابراهيم، 1 / 18 ـ 19)
يكى از كتابهاى ابن ابى الحديد، شرح نهجالبلاغه است كه در سال 644 به درخواست مؤيد الدين محمدبن احمدبن العلقمى وزير دانشمند معتصم عباسى، تأليف آن را شروع كرد و پس از گذشت 4 سال و 8 ماه ـ به مقدار دوره خلافت اميرمؤمنان على عليه السلام ـ در صفر سال 649 آن را به پايان رساند و به خدمت ابن العلقمى ارسال نمود (ابن ابى الحديد، 20 / 349؛ ابوالفضل ابراهيم، مقدمه شرح نهجالبلاغه 1/10). او نيز با اعطاى صد دينار و بخشيدن اسب و خلعتى نيكو، ابن ابى الحديد را بنواخت(همانجا)
شـرح نهجالبلاغه ابن ابـى الحديد، از نقطـه نظـر مباحـث تاريخـى ، كلامى و ادبى ، از شرحهاى ممتاز نهجالبلاغه است كه كمتر شرحى به پاى آن مىرسد. بررسى ويژگىهاى تاريخى و كلامى اين شرح، خود مجال و فرصت ديگرى مىطلبد كه اين مقالـه عهـدهدار آن نيست. اما از نقطـه نظر ادبى ، ابن ابـى الحديـد در تأليف خود كوشيده است تا با اتّكاء به منطق ادبى، تفوّق و برترى كلام اميرالمؤمنين عليه السلام را بر سخنان خطبا و بلغاى معروف عرب نشان دهد. همچنين مىكوشد كه ابعاد بلاغت سخنان امام على عليه السلام را بنماياند و برخى از شبهات وارده بر اصالت نهجالبلاغه را نيز به نقد و تحليل بكشاند.
كوششهاى بلاغى ابن ابى الحديد در شرح نهجالبلاغه
مساعى ابن ابى الحديد در نشان دادن موقعيت بلاغى نهجالبلاغه را، در عرصههاى گوناگون مىتوان ديد كه اهمّ آنها چنين است:
1 ـ مباحث توصيفى در بلاغت نهجالبلاغه
2 ـ مباحث استدلالى در تفوّق نهجالبلاغه
3 ـ ارائه يا تحليل شواهد بلاغى نهجالبلاغه
در اين گفتار، درباره هريك از موارد يادشده گزارشهايى ارائه مىگردد.
