3 ـ ارائه و تحليل شواهد بلاغى نهجالبلاغه
از مهمترين كارهاى ابن ابى الحديد، ارائه شواهد بلاغى نهجالبلاغه، تحليل زيبايىهاى موجود در اين شواهد و تعيين نوع آنهاست. شيوههاى ابن ابى الحديد در اين زمينه چنين است:
3 ـ 1 ـ مباحث علم معانى
علم معانى يكى از علوم بلاغت است كه در پرتو آن، از خطاهايى كه مانع انتقال درست معانى كلمات به ذهن شنونده است، جلوگيرى مىشود (هاشمى، 4). در اين دانش همچنين تلاش مىگردد كه كلام، منطبق و متناسب با مقام و موقعيت مخاطب ايراد شود، لذا موضوع اصلى علم معانى كلام و كلمه است و به عبارت ديگر الفاظ عربى (نصيريان،43). ابن ابى الحديد، مباحث مربوط به علم معانى را به طور غالب ذيل عنوان «الشرح» مىآورد. وى، ذيل عنوان ياد شده به معناشناسى واژهها پرداخته و در اين مسير از اشعار و شواهد كلام عرب بهره فراوان برده است، چنانكه به ساختار كلام امام اميرالمؤمنين عليه السلام نيز توجه كرده و براى ايضاح اركان جملات، تعيين مراجع ضمائر و حتى تحليل نحوى جملات و روشن ساختن فعلهاى مقدّر عبارات، با فراست و درايت عمل مىكند. به عنوان نمونه، ذيل خطبه 53 كه در مقام وصف قربانى مىفرمايد:
«و من تمام الاضحية استشراف اذنها و سلامة عينها. فاذا سلمت الاذن و العين، سلمت الاضحية و تمّت ولو كان عضباء القرن تجرّ رجلها الى المنسك» ۱
نخست از قول سيد رضى مىنويسد: «و المنسك ها هنا: المذبح»
سپس خود ذيل عنوان الشرح مىآورد:
الاضحيةُ: ما يذبح يوم النحر و ما يجرى مجراه ايام التشريق من النعم. و استشراف اذنها: انتصابها و ارتفاعها، اذن شرفاء اى منتصبه. و العضباء: المكسورة القرن. و التى تجرّ رجلها الى
1.يعنى: كمال قربانى در اين است كه گوش و چشم آن سالم باشد. هرگاه گوش و چشم سالم بود، قربانى كامل و تمام است، گرچه شاخش شكسته باشد و با پاى لنگ به قربانگاه آيد.
