مرورى بر احاديث معرفت خدا (1) - صفحه 59

در حديث ديگرى آمده است:
يَا عَلِيُّ ! مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ. وَ مَا عَرَفَكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ غَيْرُ اللَّهِ وَ غَيْرِي. 1 اى على! خدا را به حقّ معرفتش كسى جز من و تو نشناخت. و تو را به حق معرفتت، جز خدا و من نشناخت.
بنابراين مراد از نرسيدن به حقّ معرفت خداوند سبحان در روايت ابن ابى جمهور و احاديث مشابه، اين است كه انسان‏ها در معرفت خداوند سبحان، فقط به معرفت عقلى اكتفا كنند. زيرا روشن است كه به وسيله عقل بشرى و اصطلاحى، جز عناوين كلى و مفاهيم عام چيزى عايد انسان نمى‏شود. به همين جهت در روايات ديگر، حقّ معرفت خدا مورد تصديق قرار گرفته است، به اين معنى كه به ايمان و اطاعت از او و به عبوديت كامل و با پيروى از فرامين الهى به آن بايد رسيد. اين عبوديت و اطاعت چگونه است؟ چنين است كه وقتى از انسان درباره معبود او مى‏پرسند، با توجه به معرفتى كه از او يافته است، او را از همه آنچه در مخلوق مى‏بيند، تنزيه كند؛ هيچ گاه در مورد او تفكر و تعقل و توهم نكند و حتى اوصافى را كه او براى خودش به عنوان آيه و علامت خويش قرار داده، موهوم و معقول خويش نكند. در حديث مفضّل به اين امر اشاره كرده و مى‏گويد:
فَإِنْ قَالُوا: فَأَنْتُمُ الآْنَ تَصِفُونَ مِنْ قُصُورِ الْعِلْمِ عَنْهُ وَصْفاً حَتَّى كَأَنَّهُ غَيْرُ مَعْلُومٍ.
قِيلَ لَهُمْ: هُوَ كَذَلِكَ مِنْ جِهَةٍ، إِذَا رَامَ الْعَقْلُ مَعْرِفَةَ كُنْهِهِ وَ الإِحَاطَةَ بِهِ. وَ هُوَ مِنْ جِهَةٍ أُخْرَى أَقْرَبُ مِنْ كُلِّ قَرِيبٍ، إِذَا اسْتُدِلَّ عَلَيْهِ بِالدَّلائِلِ الشَّافِيَةِ. فَهُوَ مِنْ جِهَةٍ كَالْوَاضِحِ لا يَخْفَى عَلَى أَحَدٍ، وَ هُوَ مِنْ جِهَةٍ كَالْغَامِضِ لا يُدْرِكُهُ أَحَدٌ. وَ كَذَلِكَ الْعَقْلُ أَيْضاً ظَاهِرٌ بِشَوَاهِدَ ]بِشَوَاهِدِهِ [وَ مَسْتُورٌ بِذَاتِه. 2
اگر بگويند: شما قصور بشر را از رسيدن به خدا چنان توصيف كرديد كه گويا انسان، خدا را به هيچ وجه نمى‏تواند بشناسد.
در جواب گفته مى‏شود: اين سخن، از آن جهت درست است كه انسان به عقل

1.ـ بحارالانوار ۳۹/ ۸۴.

2.ـ بحارالانوار ۳ / ۱۴۹.

صفحه از 61