پژوهشى در نسخه شهيد اول از صحيفه سجاديه - صفحه 76

مى‏دهد كه نسخه خود را با نسخه جناب زيد مقابله كند، متوكّل پس از مقابله مى‏گويد: «من نگريستم، و هر دو نسخه را كاملاً يكسان ديدم، به گونه‏اى كه در هيچ حرفى تفاوتى با هم نداشتند.»
بدين صورت، احتمال وقوع اختلاف در روايت امام محمد باقر و زين بن على عليهماالسلاممنتفى مى‏گردد.
از آنجا كه متوكل، صحيفه خود را براساس آن دو صحيفه تدوين كرده، احتمال وقوع تفاوت و اختلاف در صحيفه متوكّل نيز، از ميان مى‏رود. پس اين تفاوت از كجا آمده است؟ در پاسخگويى به اين سؤال بايد مواردى چند را به طور اجمال توضيح دهيم:
3 ـ 1 . كمى و زيادى دعاهاى صحيفه، فقدان عبارتى در يك نقل، نقل به معنى شدن در كلمات و تقديم و تأخير در برخى دعاها مى‏تواند ناشى از نسيان يا عوامل ديگرى باشد، چرا كه در آن زمان، صحيفه از تعدادى ابواب و اوراق گردآورى شده بود. همچنين احتمال مى‏رود كه هر بابى از آن در صحيفه‏اى مستقل و منفصل از بقيه صحيفه‏ها بر روى پوست و اشياى ديگر نوشته شده بود و به مرور زمان، برخى از آن صحيفه‏ها از بين رفته يا در ترتيب و تسلسل آنها تفاوتهايى پديد آمده باشد. درنتيجه، اختلاف و تفاوت بين صحيفه‏ها از اينجا ناشى مى‏شود.
شاهد بر اين مدعا، روايت ثقه‏الاسلام محمدبن يعقوب كلينى است كه به سند خود روايت مى‏كند از ابوحمزه ثمالى كه گفت:
«صحيفه‏اى خواندم شامل كلامى در باب زهد، از امام على بن حسين عليهماالسلام. آن صحيفه را نوشتم. سپس به خدمت حضرتش رفتم و آن نوشته را بر آن جناب عرضه كردم. حضرت، كلام را تأييد و تصحيح فرمود.» ۱
همچنين كلام متوكّل بن هارون راوى صحيفه، اين مطلب را تأييد مى‏كند:
«ابوعبدالله امام صادق عليه ‏السلام ادعيه را بر من املا فرمود كه 75 باب بود، كه يازده باب از

1.ـ الكافى، ج ۸، ص ۱۴، ح ۲؛ الفهرست، ص ۶۸، رقم ۱۳۸.

صفحه از 108