مىشود نه به شهود. معرفت به شهود، فقط در آخرت امكان دارد، آن هم وقتى كه انسان به تجرّد تامّ برسد. در آن صورت هم انسان نيست كه خدا را مىشناسد، بلكه خداست كه خودش را مىشناساند.
حال مىگوييم: اگر در دنيا معرفت خدا امكان ندارد و شناخت او جز به خود او ممكن نيست فقط اوست كه خودش را مىشناسد و كسى ديگر در دنيا امكان شناخت او را ندارد. پس در اين صورت، همه بندگان الهى در عباداتشان چه چيزى را معبود خويش قرار مىدهند و خواستههاى خويش را با چه كسى در ميان مىگذارند؟! اگر چنين حالتى در دنيا براى اميرالمؤمنين عليه السلام پيدا شده باشد كه سلطان آخرت براى او ظهور كند، پس براى ديگران هم چنين امرى ممكن است يا نه؟ در اين صورت، نفى امكان چه معنايى دارد؟ مگر اينكه منظور اين باشد كه اميرالمؤمنين عليه السلام در آن حال، خارج از دنيا شده بود. و آيا چنين ادعايى را مىتوان در مورد ايشان صحيح دانست؟!
اصلاً چرا معرفت شهودى خداوند سبحان، اختصاص به آخرت داشته باشد؟ مگر همان خصوصيتى كه در آخرت وجود دارد، نمىتواند در دنيا براى مؤمنان حقيقى پيدا شود؟ به نظر مىرسد اين كلام ايشان نظر به تجرّد محض نفس بعد از دنيا دارد. چون در آن صورت است كه فنا در ذات تحقق پيدا مىكند. شاهد اين مطلب، تصريح ايشان است كه چنين معرفتى فقط براى خـود خداى تعالى است. پس كسى كه در آخرت به آن مقام نايل مىشود، در حقيقت فناى در حقيقت ذات برايش رخ داده است كه به معرفت شهودى به معناى مذكور رسيده است. بطلان ايـن معنا ـ چنان كه در كلمات شيخ حرّ عاملى و ديگران خواهد آمد ـ روشن و بديهى است.
وى در معناى «الله» بعد از نقل اختلافات علما درباره آن، مىنويسد:
والحق الحقيق بالتصديق أنّ وضع الاسم المخصوص للذات الأحديّة والهويّة الوجوديّة مع قطع النظر عن النسب و الاضافات غير متصوّر أصلاً، لأنّ تلك الذات غير معقول للبشر، و لايشار إليه بعقل أو حسّ. والغرض من وضع الألفاط والنقوش الكتابيّة ليس إلاّ الدلالة على ما في الأذهان من المعانى الذهنيّة الدالّة على الحقايق الخارجيّة، إذ لو كانت الحقيقة بنحو وجودها الخارجي حاضراً
