اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:«اگر خداوند، در برابر ارتكاب معصيت خود، انذار نمىكرد، براى شكر نعمتهايش واجب بود كه مردم، عصيان نكنند» (نهجالبلاغه، كلمات قصار، شماره 290).
2 ـ 2 . نعمت خدا و استحقاق مردم
خداوند منّان، به لطف و تفضّل خود، پديدهها را پديد آورد و وجود بخشيد. و «نيست» را به «هست» بدل كرد. و نام «مبدىء» شاهد بر آن است.
بدين روى، سخن گفتن از «استحقاق» يا «استدعاء ذاتى» براى چيزى كه «وجود» ندارد، بىمعنى است.
ما نبوديم و تقاضامان نبودلطف تو ناگفته ما مىشنود۱
هم، از اين روى، خداوند متعال به هيچكس وامدار نيست. و هر لحظه اراده كند كه نعمتى را كه ـ براساس فضل خود، نه طلب بندهاش ـ به كسى داده، از او بگيرد، كارى خلاف عدل انجام نداده، بلكه عين عدالت است. به اين حقيقت از زاويه ديگر مىتوان نگريست: انسانها در تمام طول عمر خود، غرق در نعمتهاى گوناگون خداوندى هستند، تا آنجا كه توان شمارش آن نعمتها را ندارند (ابراهيم، 34؛ نحل، 18). به همين دليل، هرچه شكر نعمت گزارند، بازهم حقّ نعمتهاى فراوان الهى را نمىتوانند ادا كنند.
من شكر چون كنم كه همه نعمت توأمنعمت چگونه شكر كند بر زبان خويش
پس تمام عذابهاى خداوند،عين عدل او، و تمام نعمتهاى الهى، فضل او است.
امام سجاد عليه السلام به اين حقيقت روشن و فطرى، در دعاهاى مختلف صحيفه توجّه داده است. از جمله به اين عبارت در آغاز دعاى ورود ماه رمضان بنگريد: منّت تو ابتداء است، يعنى مسبوق به سابقهاى مانند استحقاق و استدعاء ذاتى نيست، عفو تو تفضل و عقوبت حضرتت عدالت است... اگر عطا كنى، عطاى خود را به منّت آلوده نمىرسانى و اگر نعمتى را بازدارى، بازداشتن تو، تعدّى بر كسى نيست. بر كسى پردهپوشى مىكنى كه اگر بخواهى او را رسوا مىكنى، و به كسى مىبخشى كه اگر بخواهى، نعمت را از او
