مقدمه:
1 ـ تحقيق و تصحيح متون كهن، عمدتا به شيوه «متن ـ محور» انجام شده است و مىشود. ازاينرو، گاهى يك متن مفصّل كامل به دست تحقيق و تصحيح سپرده مىشود كه در قالب كتاب ارائه مىشود. گاهى اين متن، مختصر است كه در حدّ رساله عرضه مىشود. و گاهى ـ به هر دليل ـ گزيده يا بخشى از متن، تحقيق و تصحيح و منتشر مىشود. به هر حال، محور اصلى، يك متن مشخّص است.
2 ـ يك شيوه ديگر براى تحقيق و تصحيح متون، شيوه «موضوع ـ محور» است. در اين شيوه، موضوع به عنوان محور قرار مىگيرد، نه يك متن مشخص. به بيان ديگر، در اين شيوه، در جست و جوى موضوعى خاصّ، كند و كاوى در متون صورت مىگيرد. در پى آن موادى انتخاب مىشود: گاهى يك متن كامل (مختصر يا مفصل)، گاه فصل يا بخشى از يك متن يا مقدمه يا خاتمه آن، و گاه حواشى يك متن (يادداشتهاى صفحات آغاز و انجام، وقفنامهها، برخى از حواشى كه توسط مصنف يا غير او نوشته مىشود).
سپس گزينش اين موادّ، تحقيق و تصحيح آنها (حتّى الامكان بر مبناى چند نسخه)، تدوين آنها به شيوهاى خاصّ (مثلاً به ترتيب زمانى، جغرافيايى، ريزموضوع و...) و سرانجام، انتشار آنها انجام مىشود.
3 ـ اين شيوه، فوايد و ثمراتى در پى دارد. از جمله:
3 ـ 1 . انتشار بخشهايى از آثار كهن، كه گاه، حتّى در صورت انتشار كامل آن اثر،به آن توجه نمىشود. مانند: وقفنامهها، يادداشتهاى صفحات آغاز و پايان نسخهها و مانند آنها، با وجود فوائدى كه در آن است.
3 ـ 2 . گاهى امكانات و زمينه براى نشر كامل يك اثر كهن فراهم نيست. در اين حال، تحقيق و تصحيح و نشر بخشى از آن اثر، مىتواند ارزش، انگيزه، شيوه و ويژگىهاى آن را به اهل تحقيق بشناساند.
3 ـ 3 . گردآورى موادّ پراكنده (جمع الشتات) حول يك محور، تا پژوهشگران به كمك آن به نكات تازه دست يابند. تحليل و بررسى تاريخى درباره يك موضوع، جرقّههايى كه در فكر اهل نظر زده مىشود، و دستاوردهايى كه نتيجه صيد شكار ذهنهاى وقّاد است، نمونههايى از اين نكات تازه است.
