و پايينترين درجه كفر آن است كه انسان به چيزى عقيده يابد و پندارد كه خدا بدان امر كرده است، در حالى كه خدا از آن نهى نموده باشد، سپس آن را دين خود بداند و بر اساس آن تبرّى و تولّى كند و پندارد كه خدا را در آنچه امر كرده، بندگى مىكند.
و پايينترين درجهى گم بودن، آن است كه انسان، حجّت خدا بر روى زمين و شاهد او بر خلقش راـ كه امر به فرمانبرى از او كرده و ولايت وى را واجب ساخته استـ نشناسد.»
در اين حديث شريف نيز تصريح امام عليه السلام را مىبينيم كه معرفت بايد از ناحيه خدا به انسان برسد و بعد از معرفت، نخستين مرتبهى ايمان كه فعل بندگان است، اقرار به محتواى تعريف الهى و اعتراف به ربوبيت و توحيد و نبوت و امامت است. همچنين مىبينيم كه مراد از عدم معرفت در بيان پايينترين درجه گم بودن، آن است كه معرفتى از سوى خداى تعالى به انسان نرسد. منظور از «لايعرف حجّة اللّه» قصور است، يعنى امكان معرفت براى او وجود نداشته و خداوند سبحان هم فعل خود را درباره او به فعليّت نرسانده و حجّت خويش را به او معرفى نكرده است. پس عدم اقرار در اينجا به جهت نرسيدن تعريف خداست به او، و در حقيقت سالبه به انتفاء موضوع است.
2ـ 8. ابىبصير مىگويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدند:
أ هِيَ مُكتَسَبَةٌ؟ فَقالَ: «لا.» فَقيلَ لَهُ:
فَمِنْ صُنع اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِن عَطائِهِ هي؟ قالَ: «نَعَمْ وَ لَيْسَ لِلْعِبادِ فيها صُنعٌ وَ لَهُمُ اكْتِسابُ الأَعْمالِ»۱آيا معرفت كسبى است؟
امام عليه السلام پاسخ داد: «نه.»
به ايشان گفتند: آيا معرفت، كار خداوند متعال و از عطاياى اوست؟
فرمود: «آرى، بندگان در معرفت كارى ندارند و براى آنهاست كسب اعمال.»
اين حديث هم معرفت را به طور مطلق فعل خدا شمرده است. از سويى
