بگو: به نظر شما اگر عذاب خدا شما را در رسد، يا رستاخيز شما را دريابدـ اگر راستگوييدـ كسى غير از خدا را مى خوانيد؟! بلكه تنها او را مى خوانيد. و اگر او بخواهد رنج و بلا را از شما دور مى‏گرداند و آن‏چه را شريك [ او] قرار داديد فراموش مى كنيد.
2ـ 8ـ 2) براساس اين آيات و روايات، يكى از حالاتى كه انسان در آن حالت به خداى معروف فطرى خويش روى مى‏آورد و او را به قلب خويش مى‏يابد و از غفلت و فراموشى بيرون مى‏آيد، حالت گرفتارى و سختى است. قرآن كريم به وجدانِ خداوند سبحان در اين حالت تصريح دارد و مى‏فرمايد:
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمالُـهُمْ كَسَرابٍ بِقِـيعَةٍ يَحْسَـبُهُ الظَّـمْآنُ ماءً، حَتّى إِذا جاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْـئاً وَ وَجَدَ اللّهَ عِنْدَهُ فَوَفّاهُ حِسابَهُ وَاللّهُ سَرِيعُ الحِسابِ.^۱اعمال كافران مانند سرابى در كوير است كه انسان تشنه، آن را آب مى‏پندارد. امّا هنگامى كه به سوى آن مى‏آيد، آن را چيزى نمى‏يابد و خدا را نزد آن مى‏يابد. و خداوند، حساب او را به طور كامل مى دهد. و خداوند سريع الحساب است.
در اين آيه‏ى شريفه، وجدان خداوند سبحان به هنگام تشنگى و دويدن به دنبال آب و نرسيدن به آن و قطع اميد از يافتن آن، به صراحت بيان شده است.
روشن است كه وجدان خداوند سبحان در اين حالت، وجدانِ واقعى و حقيقى است نه اثبات عقلى و ذهنى. و اين در حقيقت همان امرى است كه امام عليه ‏السلام بدان تنبّه دادند كه همه‏ى انسان‏ها به هنگام قطع اميد از همه‏ى خلايق، به خداى سبحان روى مى‏آورند، او را به يگانگى مى‏خوانند و از او كمك و يارى مى‏جويند.

3. ظهور معرفت فطرى در بأساء و ضرّاء، و ايمان و كفر

3ـ 1) در بحث از آيه‏ى شريفه‏ى «كانَ النّاسُ أُمَّةً واحِدَةً» گفتيم كه همه‏ى انسان‏ها آن‏گاه كه پا به دنيا مى گذارند، در فطرت خويش معرفت خداوند سبحان را دارند: «كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ.» امّا با وجود اين، همه از خداى خويش، محجوب به حجاب غفلت و فراموشى‏اند. خداى تعالى به عمد، معرفت خويش را