با وى نمىگردد. عقلها را بر مرزهاى وصفش مطلع نساخته است، ولى در عين حال از معرفت لازم هم محروم نكرده است. پس او است كه نشانههاى هستى برايش گواهى ميدهدو روشن مىكند كه كسى كه (به زبان) انكار دارد، (به دل) اقرار دارد. خداى تعالى از آنچه تشبيهكنندگان و منكران مىگويند، بسيار برتر است.»
دقت فرمائيد:
سخن در تمام خطبه، براى ردّ منكران و ردّ مشبّهان است، يعنى همان اصل اولى كه ما در مقاله اول بيان كرديم.
برخى از انديشمندان، بقدرى در اصل نفى تشبيه پيش تاختهاند كه كارشان به جحود و انكار انجاميده است و با كسانى همراه شدهاند كه مىگويند مسئله آفرينش و جهان هستى برتر از انديشه و فكر ما است و ما در اين باب هيچگونه اظهارنظرى نمىكنيم.
حدّ تعطيل و حدّ تشبيه
ولى معلّمان راستين دينى ـ يعنى امامان معصوم ما كه براى معرّفى دين (چه اصول و چه فروع آن) از طرف خداى متعال تعيين شدهاند ـ راه بين الحدّين را پيمودهاند. براى روشن كردن اين راه، دو گروه مخالف آن را نشان مىدهيم.
1 ـ گروه فلاسفه طرفدار سنخيت بين خالق و مخلوق.
اين گروه معتقدند كه حقيقت هستى يك حقيقت واحده است، اختلاف بين موجودات به تفاوت مراتب به شدت و ضعف است و همه كمالات ـ مانند علم، قدرت، حيات، حسن و غيره ـ از شؤون همان حقيقت است.
2 ـ گروه قائلين به اشتراك لفظى
اين گروه مىگويند: الفاظى كه بر خدا و بر خلق اطلاق مىشود، نمىتواند به يك معنى اطلاق شود. مثلاً عالِم در خدا معنايى دارد غير آن معنى كه در خلق است. همچنين لفظ قادر و حىّ و حكيم و هر لفظ ديگر، حتى اطلاق كلمه موجود نيز، بر خدا و بر خلق
