در آنجا ميان ارواح رفت و آمد، دوستى و دشمنى، انس و محبّت و بغض و كينه وجود داشت، تا اينكه خداوند براى ارواح، بدنهايى آفريد كه از پيش تقدير كرده بود. فاصله زمانى ميان خلقت ارواح و ابدان ـ كه در روايات فراوان ذكر شده است ـ مى‏تواند دليلى بر وجود عالم ذرّ باشد. در اين موضوع، به چند نكته بايد اشاره شود.

3ـ1) دفعى بودن خلقت ارواح، دليلى بر وجود عالم ذرّ

از ظهور روايات خلقت ارواح قبل از ابدان، استفاده مى‏شود كه خلقت ارواح دفعى بوده است. در اين ظهور، جاى هيچ گونه شكّ و ترديد نيست. مرحوم شعرانى در اين باره مى‏نويسد:
إنّ عالم الأرواح خلق قبل عالم الأجسام بألفي عام. و يحتمل بعيداً أن يكون المراد خلق كلّ واحد واحد من الأرواح قبل كلّ واحد واحد من الأبدان، فيكون خلق كلّ روح قبل بدن نفسه بألفي عام. و هذا لايطابق سياق عبارة الحديث و تفريع الإمام عليه ‏السلام عليه؛ إذ ربما يكون تولّد وليّ من أولياء الإمام عليه ‏السلام بعد عهده عليه ‏السلام بثلاثة آلاف سنة، فيكون خلق روحه بعد عصره عليه ‏السلام بألف سنة، ولم يكن رآه الإمام عليه ‏السلام في عالم الأظلّة ولم يعرفه، مع أنّه عليه ‏السلام جعل خلق الأرواح قبل الأجسام مقدّمة لعرضهم عليه ومعرفته إيّاهم. (9: ج 7، ص 128)
عالم ارواح دو هزار سال پيش از عالم اجسام خلق شده است. و به احتمال بعيد ممكن است مراد، خلق هر يك از ارواح پيش از بدنش باشد. در اين صورت، خلق هر روحى نسبت به بدن خودش به دو هزار سال مقدّم خواهد شد. اين مطلب با سياق عبارت حديث و امرى كه امام عليه ‏السلام بر آن تفريع كرده است تطبيق نمى‏كند؛ زيرا بر اساس اين سخن، شيعيانى كه سه هزار سال بعد از امام به دنيا مى‏آيند، روح‏هايشان هزار سال بعد از امام خلق مى‏شود. در اين صورت، امام