نمىشود كه ايشان قائل به ازلى بودن ارواح بوده است. در عبارت «الذرّات المسؤولة في الأزل» هم روشن است كه ازلى بودن در اين عبارت، صفت ذرّات است نه ارواح و واضح است كه اين ذرّات، از نظر ايشان هم مادّىاند؛ پس چگونه مىشود تعبير ازلى را در اين عبارت، به معناى حقيقى آن گرفت؟
4. ملّاصالح مازندرانى (1081 يا 1086ه.ق)
امام باقر عليه السلام در حديثى مىفرمايد:
إِنَّ اللّهَ أَخَذَ مِيثَاقَ شِيعَتِنَا بِالْوَلَايَةِ لَنَا ـ وَ هُمْ ذَ رٌّ يَوْمَ أَخَذَ الْمِيثَاقَ عَلَى الذَّرِّـ بِالْإِقْرَارِ لَهُ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ لُِمحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وسلمبِالنُّبُوَّةِ. وَ عَرَضَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ عَلَى مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وسلم أُمَّتَهُ في الطِّينِ وَ هُمْ أَظِلَّةٌ. وَ خَلَقَهُمْ مِنَ الطِّينَةِ الَّتِي خُلِقَ مِنْهَا آدَمُ. وَ خَلَقَ اللَّهُ أَرْوَاحَ شِيعَتِنَا قَبْلَ أَبْدَانِهِمْ بِأَلْفَيْ عَامٍ وَ عَرَضَهُمْ عَلَيْهِ، وَ عَرَّفَهُمْ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله وسلم وَ عَرَّفَهُمْ عَلِيّاً. وَ نَحْنُ نَعْرِفُهُمْ في لَحْنِ الْقَوْلِ. (11: ج 1، ص 438)
خداوند روزى كه در عالم ذرّ پيمان مىگرفت، از شيعيان ـ در حالى كه آنها ذرّ بودند ـ به اقرار براى خدا به ربوبيّت و براى محمّد صلى الله عليه و آله وسلمبه نبوّت. و خداوند متعال، امّت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را بر ايشان عرضه داشت در گِل، در حالى كه اظلّه (سايهها) بودند و آنها را خلق كرد از طينتى كه آدم عليه السلام را از آن آفريد. و ارواح شيعيان ما را دو هزار سال پيش از ابدانشان، آفريد و آنها را بر او عرضه داشت و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را به آنان معرّفى كرد و على عليه السلام را به آنان شناساند. و ما آنها را در چگونگى گفتارشان مىشناسيم.
مرحوم ملّاصالح مازندرانى در شرح اين حديث مىنويسد:
يفهم منه أنّه وقع عرض الأمّة المجيبة الناجية على الظاهر مرّتين: مرّة عند كونهم أظلّة، أي أجساداً صغاراً مثل النمل، مستخرجة من الطين الذي هو مادّة أبدانهم بعد تعلّق الأرواح بها؛ و مرّة عند كونهم أرواحاً مجرّدة صرفة
