طور آشكارا و ظالمانهاى، وجهه سياسى دارد. همه چيز درباره مطالعه اسلام در غرب معاصر، به نوعى نگرش سياسى آغشته شده است. امّا به ندرت، نويسندگان كارشناس يا معمولى درباره اسلام، آن حقيقتى را كه مستشرقان مىگويند، قبول مىكنند. فرض بر اين است كه واقعبينى در گفتمان علمى درباره جوامع ديگرـ با وجود سابقه تاريخى، سياسى، نگرانيهاى اخلاقى و مذهبى كه در تمام جوامع غربى يا اسلامى نسبت به بيگانگان و غريبهها و افراد متفاوت احساس مىشده است ـ يك اصل باشد؛ امّا براى مثال در اروپا، مستشرقان به طور سنّتى، با مراكز استعمارى پيوند مىخوردند. (2: ص 17)
به جاى اينكه فرض كنيم واقعبينى در گفتمان علمى ذاتى است، روشنفكرى غربى بايد بداند كه تعهّد پيشين به يك سنّت سياسى يا مذهبى، در سطح آگاهانه يا غير آگاهانه، مىتواند به داورى جانبدارانه بينجامد. آنچنانكه «مارشال هاجسون» ۱ مىنويسد:
چنين جانبدارىاى، به طور خاصّى، در پرسشهايى كه چنين پژوهشگرى طرح مىكند و نوع دستهبندىاى كه استفاده مىكند، نمايان مىشود. يافتن ردّ پاى جانبدارى خيلى سخت به نظر مىرسد؛ چرا كه دشوار است به اكثر واژههايى كه يك نفر استفاده مىكند و به نظر مىرسد كه به طور معصومانهاى بيطرفانه است، مظنون شويم... (8: ج 1، ص 27)
واكنش مسلمانان به تصويرى كه پژوهشگران غربى از آنان ترسيم كردهاند، آغاز چنين توجّه شكبرانگيزانندهاى است. در سال 1979 مستشرق بسيار محترمى به نام «آلبرت هورانى» ۲ گفت:
مردم خاورميانه و شمال آفريقا مكرّر فرياد مىزنند كه خودشان را مطابق با تصويرى كه ما برايشان ساختهايم، نمىدانند. آنان اصرار دارند كه ما بايد ايشان را در يك حوزه دانشگاهى بررسى كنيم و غرور ملّىشان را در نظر بگيريم. (1: ص 10)
اين بود خلاصهاى از رويارويى مسلمانان با خاورشناسان.
به هر حال، وقتى ما بر مطالعه تفكّر شيعى توسّط مستشرقان متمركز مىشويم،
