«المؤمنون و المؤمنات بعضهم أولياء بعض» ^۱ مى‏رساند. پس محصَّل معناى آيه، قرار دادنِ ولايت نصرت براى خدا و رسول او و ولايت مؤمنان بر مؤمنان است.
البتّه بر اين مطلب مى‏توان اين اشكال را وارد كرد كه عبارت «و هم راكعون» پس از عبارت «يؤتون الزّكاة»، جمله‏ى حاليه است، كه مى‏رساند زكات‏دادن بايد در حال ركوع باشد. و اين اشاره است به رويدادى كه در عالم واقع اتّفاق افتاده است. پس ولايت اختصاص مى‏يابد به كسى كه اين آيه درباره‏ى او نازل شده است.
اين اشكال، با حمل كلمه‏ى «ركوع» بر معناى مَجازى آن‏ـ يعنى مطلق خضوع در برابر خداى حكيم يا پايين‏آوردن حالت خود در حدّ فقر و مانند آن‏ـ حلّ مى‏شود. و معناى آيه به اين‏جا مى‏رسد كه اولياى شما، يهود و نصارى و منافقان نيستند (كه در آيات قبل و بعد ياد شده‏اند)، بلكه اولياى شما، خداست و رسولش و مؤمنانى كه نماز مى‏گزارند و زكات مى‏دهند و در تمام اين احوال، در برابر ساحت مقدّس ربوبى با قبول و اطاعت خضوع مى‏ورزند، و نيز اينان زكات مى‏دهند، در حالى كه خود، تنگدست و گرفتارند. يا اين كه زكات مى‏دهند، درحالى كه در برابر خداى تعالى خاضع‏اند. ^۲
اين، مهم‏ترين مطلبى است كه فخر رازى (تفسير مفاتيح‏الغيب 12 / 207) و بيضاوى (انوارالتنزيل 2 / 132) آورده‏اند. شيخ طوسى (تلخيص الشافى 1 / 10) و علّامه شرف‏الدّين (المراجعات، نامه‏ى 44) نيز از آن ياد كرده‏اند. محمّد عبده (المنار، ذيل آيه) آيه را بدين‏سان تفسير كرده و روايات ذيل آن را ردّ كرده، و از اشكالات وارد بر اين بيان چشم پوشيده است.

جواب:

نكاتى كه در بخش اوّل در تحقيق معنى ولايت بيان شدـ و نيازى به تكرار آن نيست‏ـ پاسخى است به اين پرسش. گفتيم كه اگر آيه‏ى 55 مائده درباره‏ى ولايت اميرالمؤمنين على عليه ‏السلام نبود، اين‏همه بحث و تشكيك نزد قوم پديد نمى‏آمد.