4. جمعبندى
با بررسى آراى همين تعداد محدود از علما، اهتمام عالمان شيعه بر نشان دادن مفترض الطاعه بودن امام روشن مىشود. در اين بررسى، روشن شد عدّهاى از علما، معناى امامت و خلافت الاهى را همان مقام فرض الطاعه مىدانند و برخى ديگر اين مقام را لازمهى جدايىناپذير و ضرورى امامت الاهى مىشمارند. در هر صورت، همهى عالمان شيعه به دلالت حديث منزلت به مقام فرض الطاعه اصرار و تأكيد دارند. اين تأكيد، اهمّيّت بحث وجوب طاعت امام را نزد بزرگان تشيع مىرساند؛ به طورى كه ايشان امامت الاهى را به مقام فرض الطاعه مىشناسند و امامت منهاى وجوب طاعت را امرى بىمعنا مىدانند.
در نتيجه، مىتوان با قاطعيّت گفت: مفهوم امامت يا گوهر اصلى آن، تمليك حقّ امر و نهى و وجوب طاعت، از سوى خداى تعالى مىباشد. ۱
در بررسى دلالت حديث منزلت نيز روشن شد گوهر اصلى امامت الاهى و بلكه مفهوم امامت، خلافت، ولايت و ملك و سلطنت الاهى، همان مقام فرض الطاعه و تمليك حقّ امر و نهى از سوى خداى تعالى است. اين نكته همواره مورد نظر و توجّه عالمان برجستهى شيعه و دانشآموختگان مكتب اهل بيت عليهم السلام بوده است. مرحوم شفتى در اين زمينه مىنويسد:
الإمامة هي الملك الإلهيّ و السلطنة الربانيّة.... فإنّ المستفاد من (هذه) الرّوايات، و لا سيّما بعد ضمّ بعضها إلى بعض، أنّ الملك العظيم و الطاعه المفترضة و الإمامة و الخلافة بمعنى واحد... و الحاصل أنّ الآيات و الرّوايات بأجمعها دالّة على كون الإمامة هي السلطنة الإلهيّه المأخوذة في سلطانه على عباده. و هو الملك العظيم حيث أنّه مأخوذ من المالك الحقيقيّ و لذا صار طاعتهم طاعة اللّه عزّ و جلّ و معصيتهم معصية اللّه عزّ و جلّ... ۲
1.اين مفهوم، گاه از سوى برخى مغفول مىماند تا آنجا كه علىرغم روايات صريح و فراوان و اصرار بزرگان شيعه، امورى چون هدايت به امر و ايصال الى المطلوب به عنوان مقام امامت معرّفى مىگردد. (ر. ك: الميزان ۱ / ۳۷۴ـ ۳۷۵).
2.الامامه / ۳ ـ ۲۲.
