2ـ 1ـ 3) خلافة اللّه
ديديم كه خليفه كسى است كه به جاى ديگرى مىنشيند و كارهاى او را انجام مىدهد. جانشين وقتى معنا دارد كه شخصى، ديگرى را مدّتى به جاى خود قرار دهد تا كارهايى را كه در آن مقام انجام مىداد، جانشين وى انجام دهد. اين معنا در مورد خداوند متعال درست نيست؛ چرا كه او هميشه و در همه جا حاضر است و چيزى از امور مردم، از او پنهان نيست. امّا طبق سنّت الاهى، مردم نمىتوانند مستقيما و حضورا با خداوند متعال تماس گيرند و از امر و نهى و رضا و سخط او اطّلاع يابند. به همين جهت، خداى تعالى، از باب لطف و احسان، عدّهاى را از ميان خلق برگزيده، آنها را خليفهى خود قرار داده، امر و نهى آنها را امر و نهى خود و اطاعت و معصيت آنها را اطاعت و معصيت خود شمرده است. منظور از خليفه بودن امامان معصوم عليهم السلام نيز همين تمليك سلطنت و حقّ امر و نهى به ايشان است. پس معناى خلافت، گاهى با تمليك و تفويض برخى شؤون به كسى، صدق پيدا مىكند.
روشن است كه سلطنت، حقّ امر و نهى و سرپرستى امور مردم فقط از آنِ خداى تعالى است؛ زيرا خالق همهى اشياء خداوند مىباشد و بديهى است كه خالق هر چيزى مالك آن نيز هست. انسان نيز يكى از مخلوقات خداى تعالى است. چنان كه در بيان صالح پيامبر صلى الله عليه و آله وسلممىبينيم كه به قوم خود فرمود:
او شما را از زمين آفريد و شما را در آن، زندگانى داد (يا شما را به آبادانى آن، واداشت.۱
همين مضمون در آيهى 23 و 24 سورهى ملك نيز آمده است.
همچنين انسان وقتى خدا را به معرفت حقيقى بشناسد، اين نكته را مىيابد. يكى ديگر از راههاى مهم تذكّر به خالقيّت خداوند، آن است كه انسان به مخلوقيّت و فقر و نيازمندى خود متوجّه شود و بداند كه همه مملوك خدايند.
اميرالمؤمنين عليه السلام در تفسير «إنّا للّه و إنّا إليه راجعون» مىفرمايد:
