استادیار اخلاق پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه مهمترین هدف اربعین، پیش بردن نظریه نجات و مدیریت معنوی جهان است، گفت: تأثیر اربعین در عرصه جامعه، تقویت امید اجتماعی است و گم‌گشتگی و سرگشتگی انسان را در جهان امروز شرح می‌دهد، انسانی که از امام و پیشوایش دور مانده است.
با هدف شفافیت بیشتر تاثیرات پیاده‌رویاربعینکه هر ساله و با گذشت زمان، باشکوه‌تر و با شور و شوق بیشتری برگزار می‌شود، و برای دریافت پاسخ برخی پرسش‌هایی که در این زمینه مطرح شده است مانند اینکه چه کنیم تا تاثیر چنین مناسکی بر جامعه بیشتر شود، چگونه تأثیر معنوی اربعین و محرم را تا سال آینده حفظ کنیم و چرا پس از محرم جامعه به همان مسیر قبلی ادامه می‌دهد و تحول چشمگیر اخلاقی دیده نمی‌شود، خبرنگار ایکنا باعبدالله عمادی؛ استادیار اخلاق پژوهشگاه قرآن و حدیث، گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ زیارت اربعین چه تأثیری در انسان و چه آثاری در جامعه دارد؟
اربعین یک روز است، ولی موجی که ایجاد می‌کند عملاً یک ماه به طول می‌کشد و تلاش مردم برای گرفتن پاسپورت و آمادگی برای این سفر، از قبل از ماه صفر آغاز می‌شود. این زمان نسبتاً طولانی تأثیر بیشتری روی افراد و جوامع می‌گذارد که شامل تأثیرات فردی و اجتماعی است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنم.
یکی از تأثیرات این است که اربعین زائران را در جمع موالیان و محبان حضرت سیدالشهدا(ع) از کشورها و نژادهای مختلف قرار می‌دهد و انسان می‌تواند عاطفه و محبت و برادری را تمرین کند. اربعین نشان می‌دهد که هر طرف سر بگردانیم جلوه‌هایی از عشق به اهل بیت(ع) را می‌بینیم، برعکس تبلیغات وسیعی که می‌شود تا نشان دهد افراد مذهبی در اقلیت هستند، اربعین کثرت مؤمنان را نشان می‌دهد و در منظر عمومی به نمایش می‌گذارد.
تأثیر دیگر اربعین این است که شاهد عشق به اهل بیت(ع) هستیم. در انواع روش‌های یادگیری یکی از مهمترین روش‌ها، آموزش مشاهده‌ای و عینی است. عشق به اهل بیت(ع) در همه ما شیعیان وجود دارد، ولی گاهی ابراز مودت به اهل بیت(ع) را بلد نیستیم، ولی اربعین پر از نمادهای عشق به اهل بیت(ع) است و به ما می‌فهماند که عشق به اهل بیت(ع) یعنی عشق به زائر اهل بیت(ع) و خدمت کردن به دیگران.
تأثیر دیگر اربعین در عرصه اجتماع، تقویت امید اجتماعی است. گاهی امید جنبه فردی و گاه اجتماعی دارد. در بُعد جمعی، اربعین شرح گم‌گشتگی و سرگشتگی انسان در جهان امروز است؛ انسانی که از امام و پیشوا و هدایت مستقیم الهی دور مانده است و به سمت مرقد امام خود طی طریق می‌کند. پیاده‌روی اربعین شرح این حالت جمعی زائران و شیعیان است، زیرا شیعه از دوره غیبت تاکنون به خصوص الان که نومیدی زیاد است به امید اجتماعی نیاز دارد و این امر زمانی محقق خواهد شد که به قدرت و عاملیت خود امید پیدا کنیم. امید عملی آن است که انسان قدرت و حرکتش را ببیند و اربعین عاملیت شیعه را نشان می‌دهد. اجتماع بزرگی از شیعیان با اراده و عاملیت آنها شکل می‌گیرد و در آن شعارها و برنامه‌ها این امید شکوفا و زنده می‌شود.
در جنبه فردی هم در اربعین بین انسان و امام(ع) ارتباط برقرار می‌شود و این ارتباط سبب کمال انسان خواهد شد، کمال هرکسی به تناسب خود او تعریف می‌شود. هر کسی در مسیری که طی می‌کند باید رو به جلو پیش برود و کمال در افزایش ایمان و حرکت رو به جلوی معنوی، میل و شوق به عمل صالح و کار برای رضای خدا، شوق در کسب فضایل اخلاقی و نیز شوق عبادت و خدمت بهتر به دیگران نمود می‌یابد. اربعین اتصال به یک الگو و قرار گرفتن در مسیر کمال است و کسی که اربعینی می‌شود، میل به عبادت و خدمت خالصانه به دیگران هم در او تقویت می‌شود.
ایکنا ـ فکر می‌کنید با توجه به تبلیغات ضد شیعی و موانعی که پیش روی ماست چه کنیم تا بیشتر و بهتر از این مراسم بهره معنوی ببریم؟
در اربعین نباید مسائل حاشیه‌ای برجسته شود و پذیرایی و خوراک نباید اصل و اساس باشد و مسائل بین کشورها حاشیه‌ساز نشود. متن جریان اربعین ارتباط با امام حسین(ع) و تجمع شیعیان و حتی غیرشیعه حول محور امام(ع) است. برای استفاده معنوی از این سفر باید کف نفس و پرهیز و امتناع از مصرف بی‌رویه غذاهای چرب و شیرین تمرین شود. همچنین، باید برای اهل بیت(ع) کاری انجام دهیم. محبت اهل بیت(ع) به تنهایی کافی نیست و هرقدر اخلاص ما بیشتر باشد، استفاده معنوی بیشتری خواهیم داشت و به دیگران هم منتقل می‌کنیم. بنابراین هر کسی در شهر خود می‌تواند تمرین خادمی کند و موکبی برپا یا به مواکب کمک مالی و غیرمالی کند.
البته رسیدن به وفاق و اتحاد اهمیت دارد و یکی از تأثیرات جمعی اربعین این است که ما حول محور معنویت و امامت به اتحاد برسیم. وقتی به عنوان ناظر بیرونی بی‌طرف این جمعیت چندین میلیونی را می‌بینیم، باید سؤال کنیم که اینها دنبال چه چیزی هستند و هدف از این شور و شوق و خروش چیست؟ یک جواب این است که آنان دلداده و عاشق امام حسین(ع) هستند و با پیاده‌روی قصد دارند که عشق خود را به امامشان نشان دهند. جواب دیگر این است که اجتماعی معنوی و سالانه مانند بسیاری از مناسک دیگر است که درست است، ولی به نظرم هدف این جمعیت، پیش بردن نظریه نجات جهان و اداره و مدیریت جهان است که مشابه آن را در مناسک دیگر شیعه نداریم. این ایده و هدف باید میان زائران حسینی(ع) و در سراسر این حرکت ایجاد شود نه اینکه صرفاً هدف کسب ثواب و استفاده معنوی باشد.
بنابراین افراد باید خود را عضو جنبش عظیمی بدانند و شعار و چشم‌انداز آن را در نظر بگیرند و در آن ارتباط با امام زمان(عج) مطرح خواهد بود. وقتی زائر خودش را نذر ظهور می‌کند، این هدف را مد نظر دارد و برون‌داد این حرکت پیش بردن نظریه نجات جهان و مدیریت معنوی جهانی است.
ایکنا ـ برای کسانی که نمی‌توانند به عراق بروند که به اصطلاح جاماندگان نامیده شده‌اند، چه پیشنهادی دارید؟
برای کسانی که موفق نشدند در این ایام به زیارت بروند از اصطلاح «جاماندگان» استفاده نکنیم. الان اربعین به همه کوی و برزن‌ها توسعه یافته است. کسانی که در جنبش اربعین حاضر می‌شوند خودشان را به لحاظ روحی و سلوکی جزء کسانی می‌دانند که در سنگر شهدا و مجاهدان ایرانی و عراقی هستند و امید دارند که راه همان‌ها را بروند؛ قرآن کریم فرموده است: «فَرِحينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ وَيَستَبشِرونَ بِالَّذينَ لَم يَلحَقوا بِهِم مِن خَلفِهِم أَلّا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ»؛ شهدا به آنان مژده می‌دهند که نگران نباشید و شما به ما ملحق خواهید شد. بنابراین سعی کنیم در بسیاری از شهرهایی که پیاده‌روی به راه افتاده است حضور یابیم و برای زیارت به شهرهایی برویم که مراقد امامزادگان و ائمه(ع) در آنها قرار دارند و حتماً زیارت اربعین را بخوانیم و نیز به موکب‌ها و زواری که از شهرهای ما عبور می‌کنند کمک کنیم یا اگر در برخی مجامع و جلسات دیدیم سخنانی بیان می‌شود که جبهه اربعین را تضعیف می‌کند، به تبیین مناسب مسئله بپردازیم.
ایکنا ـ تا چند روز دیگر و پس از برگزاری مراسم، این شور و شوق کاهش می‌یابد ولی سوال مهم این است که چگونه تأثیر معنوی اربعین و محرم را تا سال آینده حفظ کنیم؟
اربعین از چند وجه مهم است؛ اول ارتباط و زیارت با امام(ع)، زیرا زیارت مهمان شدن در خانه امام(ع) است. اهمیت دیگر همراهی با کاروان اسرا و حضرت زینب(س) و زیارت اربعین اقتدا به اهل بیت(ع) و صحابی بزرگ پیامبر(ص) یعنی جابربن عبدالله انصاری است. امام صادق(ع) فرمود آسمان‌ها، زمین و ملائکه ۴۰ روز برای امام حسین(ع) گریه کردند و همه چیز دست به دست هم داد تا جابر روز اربعین به کربلا برسد و به عزاداری پرداخت. اهمیت دیگر آن این است که اربعین حضور در بزرگترین اجتماع شیعیان است و امروز به یک جنبش اجتماعی تبدیل شده است. بنابراین شرکت تک‌تک افراد سبب گسترده‌تر شدن آن خواهد شد.
بنابراین وقتی از حفظ تأثیرات اربعین سخن می‌گوییم، اول باید ببینیم تأثیر محرم و اربعین چیست؟ اربعین فصلی برای تقویت معرفت دینی و کسب علم است و اثر آن در معرفت و بینش یا گرایش و عواطف یا اخلاق انسان نمودار می‌شود و به مرور این تأثیرات به تثبیت آن کمک می‌کند. آگاهی و خودآگاهی از اربعین می‌تواند به تجدید تأثیر آن منجر شود. اگر انسان بهترین غذا را هم بخورد، مادام‌العمر مؤثر نیست، زیرا بدن انسان رو به تحلیل می‌رود و ما درحوادث و تحولات دنیا از نظر معنوی و روحی ضعیف می‌شویم و باید خودمان را تقویت کنیم و خوب است زیارت امامزادگان محلی، حضور در مجالس هفتگی و ماهانه عزاداری و نیز ارتباط با ذوات مقدس معصومین(ع) در خلوت را فراموش نکنیم.
ایکنا ـ برخی این سوال را مطرح می‌کنند که چرا پس از محرم جامعه به مسیر قبلی ادامه می‌دهد و تحول چشمگیر اخلاقی در آن دیده نمی‌شود؟
بعد از ماه‌های محرم و صفر برخی افراد به رویه سابق خود برمی‌گردند، زیرا در این ایام تأثیر لازم را دریافت نکرده و از سخنرانی و عزاداری فیض نبرد‌ه‌اند و فقط همرنگ جماعت شده و لباس سیاه پوشیده است. در این صورت چه انتظاری داریم که این تأثیر باقی بماند. باید به عمق جامعه برویم و تحلیل دقیق‌تری داشته باشیم. طبیعی است که بعد از محرم، پرچم و موکب‌های عزا جمع می‌شود، ولی عزاداران در این ایام به لحاظ هویتی خود را محب و سینه‌زن اهل بیت(ع) می‌بینند و این جزء واقعیت وجودی افراد است.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
