رئیس مرکز کامپیوتری علوم اسلامی گفت: برای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه قرآنپژوهی، باید از ابزارهای موجود استفاده کرد و ابزارهای ویژه تولید کرد و باید ابزار هوشمند تفسیر قرآن متناسب با اطلاعات ساختار یافته و متقن خودمان تولید کنیم و برای تولید ابزار و دانش در علوم انسانی دیجیتال، باید افرادی باشند که هم فناوری و هم علوم انسانی را بشناسند.
حجتالاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی؛ رئیس مرکز کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ۱۴ دی ماه در کارگاه علمی «پژوهشهای قرآنی دیجیتال در غرب» که از سوی انجمن قرآنپژوهی حوزه علمیه قم برگزار شد به کاربردهای هوش مصنوعی پرداخت و با بیان اینکه هوش مصنوعی به سرعت در حال فراگیر شدن است و در همهجا صحبت از آن است، گفت: مطالب ارائهشده در این زمینه گاهی اوقات خیلی تئوری و غیرقابل استفاده است در حالی که مدلهای جدید و ابزارهای هوش مصنوعی بهصورت روزانه در حال تولید هستند گرچه چالشهای بزرگی در زمینه تأمین برق برای هوش مصنوعی وجود دارد.
وی با بیان اینکه هوش مصنوعی میتواند جایگزین برخی مشاغل شود، اما قدرت درک کلیات را ندارد و نمیتواند جای محققان را بگیرد، اظهار کرد: هوش مصنوعی میتواند مشابهسازی کند و واکنش نشان دهد لذا پیشبینی میشود تا سال ۲۰۵۰، حتی ۱۰ تا ۲۰ درصد ازدواجها با هوش مصنوعی باشد. هوش مصنوعی میتواند همدمی برای انسانها باشد و علایق و سطح دانش آنها را بداند.
رئیس مرکز نور اظهار کرد: هوش مصنوعی میتواند بهصورت صوتی با انسانها ارتباط برقرار کند یعنی ماشین میتواند درک کند که چه زمانی باید با تعجب صحبت کند و میتواند خطاهای خود را توجیه کند؛ حتی هوش مصنوعی ممکن است به این نتیجه برسد که وجود انسان برای کره زمین مضر است.
بهرامی با بیان اینکه برخی میگویند هوش مصنوعی نمیتواند از کنترل خارج شود و در صورت بروز مشکل میتوان آن را خاموش کرد، گفت: این در حالی است که پدرخوانده هوش مصنوعی معتقد است که هوش برتر نمیتواند همیشه زیردست هوش ضعیفتر باشد.
لزوم تولید ابزارهای هوش مصنوعی
رئیس مرکز کامپیوتری علوم اسلامی بیان کرد: برای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه قرآنپژوهی، باید از ابزارهای موجود استفاده کرد و ابزارهای ویژه تولید کرد و باید ابزار هوشمند تفسیر قرآن متناسب با اطلاعات ساختار یافته و متقن خودمان تولید کنیم و برای تولید ابزار و دانش در علوم انسانی دیجیتال، باید افرادی باشند که هم فناوری و هم علوم انسانی را بشناسند.
بهرامی ادامه داد: در غرب رشته علوم انسانی دیجیتال در دانشگاهها تدریس میشود ولی در ایران هیچ دپارتمان یا بخشی با عنوان علوم انسانی دیجیتال در دانشگاهها وجود ندارد. غرب در حال رفتن به مسیری به اسم دیجیتال هیومنیتیز است و باید به این مسیر توجه کرد و با شبهات آن مواجه شد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه مراکز مهم شرقشناسی، واحد علوم اسلامی دیجیتال راهاندازی کردهاند، تصریح کرد: موسسه مطالعات تمدنهای مسلمانان وابسته به آقاخان، مهمترین بخش علوم اسلامی دیجیتال را دارد. دانشگاه براون نیز بخشی برای علوم انسانی اسلامی دیجیتال دارد و حتی دانشگاه هاروارد، بخشی به نام منابع فقهی دارد.
ایجاد رشته قرآنپژوهی دیجیتال
رئیس مرکز نور با بیان اینکه پروژه تحلیل دیجیتالی قرآن کریم یک موتور جستوجوی معنایی و هوشمند قرآن است، افزود: پروژه پیکره دیجیتالی قرآن کریم، مفاهیم قرآن را در قالب یک شبکه نشان میدهد. اریک اتول از دانشگاه لیدز، یک متخصص هوش مصنوعی و زبانشناسی است که روی قرآن کار میکند. اریک اتول معتقد است که باید یک ماشین فهم قرآن درست کرد که بتواند به سؤالات قرآنی مسلمانان و غیر مسلمانان پاسخ دهد و بر تفاسیر جانبدارانه مسلمانان نور بتاباند.
بهرامی اضافه کرد: باید رشته قرآنپژوهی دیجیتال داشته باشیم و به ابزارهای لازم در این زمینه دست پیدا کنیم زیرا اگر ابزار خوب و به موقع نداشته باشیم، مرجعیت خود را از دست میدهیم. البته هماکنون ابزارهای هوشمند جستجوی معنایی در احادیث و ابزار گفتوگویی در حوزه قرآن و تفسیر در مرکز نور در حال تولید هستند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: محقق ما در حوزه به نظر میرسد دو کار را باید انجام بدهد؛ یک کار استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی و کار دوم تولید ابزارهای هوش مصنوعی که ابزارهای عمومی مانند چت جی پی تی، کلود و جمینی وجود دارند ولی نیاز به ابزارهای ویژه برای قرآنپژوهی وجود دارد.
بهرامی با اشاره به توضیحناپذیری و چالشهای تفسیر و اجتهاد، گفت: هوش مصنوعی روشهای خود را برای رسیدن به نتیجه دارد که نامشخص است و با روشهای انسان متفاوت است. شما فقه و دانش فقه را به او بدهید، بعد جواب یک مسئله فقهی را از او سؤال کنید، خیلی زیبا جواب میدهد. میگوید مستنداتش چیست؟ ولی نمیگوید من چهطوری به این حکم رسیدم. هوش مصنوعی برای رسیدن به یک حکم فقهی، مستندات را جور میکند، نه اینکه واقعا به آنها استناد کند و این موضوع در بحث اجتهاد و تفسیر، چالشبرانگیز است.
وی با اشاره به پروژههای مرتبط با قرآن در فضای دیجیتال، اظهار کرد: پروژه آنلایزر (Analayzer) بهدنبال تحلیل دیجیتالی قرآن است و جستوجوی معنایی انجام میدهد؛ این پروژه، آیات قرآن را با ضمایر آنها پیدا میکند. پروژه پیکره دیجیتالی قرآن، مفاهیم قرآنی را در قالب یک شبکه نشان میدهد.
چگونگی حفظ مرجعیت علمی
بهرامی با بیان اینکه اگر ابزار خوب و به موقع نداشته باشیم، مرجعیت علمی خود را از دست میدهیم، تصریح کرد: ویکی پدیا یک نمونه از فضایی است که مرجعیت پیدا کرده است. این اتفاق میتواند در عالم تفسیر و فقه نیز رخ دهد.
وی در خاتمه تاکید کرد: هوش مصنوعی فرصتها و چالشهای جدیدی برای مطالعات اسلامی بهوجود آورده است. لازم است تا با درک عمیق از این فناوری و استفاده هوشمندانه از آن، بتوانیم به تولید دانش و ابزارهای متناسب با نیازهای خود بپردازیم. ایجاد رشته تخصصی علوم انسانی دیجیتال و نیز توسعه ابزارهای ویژه پژوهشهای اسلامی از جمله ضروریات این مسیر است همچنین توجه به پژوهشهای غربی در این حوزه و مواجهه فعال با آنها، میتواند راهگشا باشد.
